Los conflictos en los destinos turísticos durante la pandemia de la COVID-19 desde la perspectiva de los movimientos socialesel caso de Málaga

  1. Santos Izquierdo Bueno, Fátima 1
  2. Montiel Cesares, Marina 2
  3. Romero Padilla, Yolanda 3
  1. 1 Dpto. Geografía Facultad de Turismo – Universidad de Málaga
  2. 2 Estudiante en Facultad de Turismo - Universidad de Málaga
  3. 3 Universidad Complutense de Madrid - Dpto. Organización de Empresas y Marketing Facultad de Comercio y Turismo – Universidad Complutense de Madrid
Zeitschrift:
Kultur: revista interdisciplinària sobre la cultura de la ciutat

ISSN: 2386-5458

Datum der Publikation: 2021

Titel der Ausgabe: La pandèmia de COVID-19 i el seu impacte en el turisme en espais urbans

Ausgabe: 8

Nummer: 15

Seiten: 67-97

Art: Artikel

DOI: 10.6035/KULT-UR.2021.8.15.2 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openDialnet editor

Andere Publikationen in: Kultur: revista interdisciplinària sobre la cultura de la ciutat

Zusammenfassung

Els espais urbans han experimentat un considerable creixement turístic en les últimes dècades, especialment després de la crisi econòmica de 2008, moment a partir del qual van començar a intensificar-se les veus crítiques. Els moviments socials de resistència denunciaven els efectes negatius del model turístic imperant. Ara, la crisi provocada per la Covid-19 ha contribuït a visibilitzar la fragilitat i conflictes presents en aquests destins. L’estudi pretén respondre a la pregunta de si la Covid-19 ha suposat un canvi en la percepció dels moviments socials sobre els conflictes en els espais turístics. S’utilitza per a això un enfocament qualitatiu aplicat a moviments socials de l’àmbit d’estudi de Màlaga. Els resultats de la revisió teòrica són coincidents amb l’observat en el cas d’estudi. Existeix una dicotomia quant a la percepció de com serà l’escenari post-Covid basada en dos elements. D’una banda, la continuïtat i fins i tot intensificació que estan experimentant les dinàmiques del model de creixement turístic-immobiliari presents en el context pre-pandèmia. Per un altre, les oportunitats per a transformar el sector turístic donada la fragilitat mostrada durant la crisi sanitària, així com per la progressiva conscienciació social sobre l’emergència climàtica.

Bibliographische Referenzen

  • Acosta, A. (2021). El turismo en la senda del postdesarrollo. [Por ahora en la trampa del COVID-19]. En E. Cañada & I. Murray (Eds.), #Tourismpostcovid19 Turistificación confinada (pp. 108-114). Barcelona: Alba Sud.
  • Aledo, A., Ortiz, G., Aznar, P., Mañas, J. J., Jimeno, I., & Climent-Gil, E. (2021). Vulnerabilidad social y el modelo turístico-residencial español: escenarios frente a la crisis de la COVID-19. En E. Cañada & I. Murray (Eds.), #Tourismpostcovid19 Turistificación confinada (pp. 98-107). Barcelona: Alba Sud.
  • Alexandri, G., & Janoschka, M. (2020). ‘Post-pandemic’ transnational gentrifications: A critical outlook. Urban Studies, 57(15), 3202–3214. https://doi.org/10.1177/0042098020946453
  • Ayuntamiento de Málaga (2011). Plan General de Ordenación Urbana. Gerencia Municipal de Urbanismo. Recuperado de www.urbanismo.malaga.eu
  • Ayuntamiento de Málaga (2015). Estrategia Urbana Integrada Sostenible “Perchel Lagunillas” Servicio de Programas Europeos-OMAU Málaga 2015. http://static.omau-malaga.com/omau/subidas/archivos/3/1/7713/edusi-malaga-v2.pdf
  • Ayuntamiento De Málaga (2020). Plan de Reactivación. Ejes y Proyectos Estratégicos. https://www.malaga.eu/recursos/ayto/prensa/Plan-de-Reactivaci%C3%B3n-Ejes-y-Proyectos-Estrat%C3%A9gicos.pdf
  • Beard, L., Scarles, C., & Tribe, J. (2016). Mess and method: Using ANT in tourism research. Annals of Tourism Research, 60, 97–110. https://doi.org/10.1016/j.annals.2016.06.005
  • Blanco-Romero, A., Blázquez-Salom, M., Morell, M., & Fletcher, R. (2019). Not tourism-phobia but urban-philia: Understanding stakeholders’ perceptions of urban touristification. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 83, 1–30. https://doi.org/10.21138/bage.2834
  • Boletín Oficial De La Provincia De Málaga (2020). Boletín Oficial de la Provincia de Málaga. Martes, 21 de enero de 2020. https://www.bopmalaga.es/cve.php?cve=20200121-00229-2020
  • Bugalski, Ł. (2020). The undisrupted growth of the airbnb phenomenon between 2014–2020. The touristification of european cities before the covid-19 outbreak. Sustainability (Switzerland), 12(23), 1–20. https://doi.org/10.3390/su12239841
  • Büscher, B., & Fletcher, R. (2017). Destructive creation: capital accumulation and the structural violence of tourism. Journal of Sustainable Tourism, 25(5), 651–667. https://doi.org/10.1080/09669582.2016.1159214
  • Cañada, E. & Murray, E. I. (2021). #TourismPostCOVID19 Turistificación confinada. Barcelona, España: Alba Sud. http://www.albasud.org/publ/docs/98.pdf
  • Capocchi, A., Vallone, C., Pierotti, M., & Amaduzzi, A. (2019). Overtourism: A literature review to assess implications and future perspectives. Sustainability (Switzerland), 11(12). https://doi.org/10.3390/su10023303
  • Cocola-Gant, A. (2021). Apartamentos turísticos, COVID-19 y capitalismo de plataformas. En E. Cañada & I. Murray (Eds.), #Tourismpostcovid19 Turistificación confinada (pp. 150-154). Barcelona, España: Alba Sud.
  • Comisión Europea (2020). Plan de recuperación para Europa. Recuperado de https://ec.europa.eu/info/strategy/recovery-plan-europe_es
  • De La Calle Vaquero, M. (2019). Turistificación de centros urbanos: clarificando el debate. Boletín de La Asociación de Geógrafos Españoles, 83, 1–40. https://doi.org/10.21138/bage.2829
  • Del Romero, L. (2018). Touristification, Sharing Economies and the New Geography or Urban Conflicts. Urban Science, 2, 104, 1-17. https://doi:10.3390/urbansci2040104
  • Diario Sur (2 de enero de 2020). «Málaga cierra el año 2019 con su mejor cifra turística desde que hay registros». Diario Sur. Recuperado de https://www.diariosur.es/turismo/malaga-cierra-2019-20200102170452-nt.html#:~:text=La%20ciudad%20de%20M%C3%A1laga%20ha,ocupaci%C3%B3n%20del%2079%20por%20ciento
  • Parlamento Europeo (5 de mayo de 2020). «COVID-19: el plan de recuperación de la UE debe priorizar el clima». Noticias Parlamento Europeo. Recuperado de https://www.europarl.europa.eu/news/es/headlines/society/20200429STO78172/covid-19-el-plan-de-recuperacion-de-la-ue-debe-priorizar-el-clima
  • Everingham, P., & Chassagne, N. (2020). Post COVID-19 ecological and social reset: moving away from capitalist growth models towards tourism as Buen Vivir. Tourism Geographies, 22(3), 555–566. https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1762119
  • Fletcher, R., Murray, I., Blázquez, M., & Blanco, A. (2021). Turismo, decrecimiento y la crisis del COVID-19. En E. Cañada & I. Murray (Eds.), #Tourismpostcovid19 Turistificación confinada (pp. 259-263). Barcelona, España: Alba Sud.
  • Fletcher, R., Murray Mas, I., Blanco-Romero, A., & Blázquez-Salom, M. (2019). Tourism and degrowth: an emerging agenda for research and praxis. Journal of Sustainable Tourism, 27(12), 1745–1763. https://doi.org/10.1080/09669582.2019.1679822
  • García-Hernández, J. S., Armas-Díaz, A., & Del Carmen Díaz-Rodríguez, M. (2020). Home dispossession and touristification in Santa Cruz de Tenerife (Canary Islands-Spain): Tenant evictions in the neighborhood of El Toscal. Boletín de La Asociación de Geógrafos Españoles, 87. https://doi.org/10.21138/BAGE.2982
  • Gössling, S., Scott, D., & Hall, C. M. (2020). Pandemics, tourism and global change: a rapid assessment of COVID-19. Journal of Sustainable Tourism, 1–20. https://doi.org/10.1080/09669582.2020.1758708
  • Hall, C. M., Scott, D., & Gössling, S. (2020). Pandemics, transformations and tourism: be careful what you wish for. Tourism Geographies, 22(3), 577–598. https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1759131
  • Harvey, D. (2013). Ciudades rebeldes. Del derecho a la ciudad a la revolución urbana. Madrid, España: Akal.
  • Hiernaux, D., & González, C. I. (2014). Turismo y gentrificación: pistas teóricas sobre una articulación. Revista de Geografía Norte Grande, 58, 55–70. http://dx.doi.org/10.4067/S0718-34022014000200004
  • Higgins-Desbiolles, F. (2020). Socialising tourism for social and ecological justice after COVID-19. Tourism Geographies, 22(3), 610-623. https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1757748
  • Hosteltur (3 DE FEBRERO DE 2021). «España recibió 19 M de turistas en 2020, la mayor caída de su historia». Hosteltur. Recuperado de https://www.hosteltur.com/142043_espana-recibio-19-m-de-turistas-en-2020-el-peor-dato-de-su-historia.html
  • Huete, R., Mantecón, A., & Mazón, T. (2008). De qué hablamos cuando hablamos de turismo residencial. Cuadernos de Turismo, 22, 101–121. https://revistas.um.es/turismo/article/view/48091/46071
  • Instituto Nacional de Estadística (2019-2020). Encuesta de ocupación hotelera. Recuperado de www.ine.es
  • Ioannides, D., & Gyimóthy, S. (2020). The COVID-19 crisis as an opportunity for escaping the unsustainable global tourism path. Tourism Geographies, 22(3), 624–632. https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1763445
  • Ioannides, D., Röslmaier, M., & Van Der Zee, E. (2019). Airbnb as an instigator of ‘tourism bubble’ expansion in Utrecht’s Lombok neighbourhood. Tourism Geographies, 21(5), 822–840. https://doi.org/10.1080/14616688.2018.1454505
  • Jackson, T. (2009). Prosperity without Growth. Economics for a Finite Planet. Earthscan, Londres: Sterling, VA.
  • Jiménez, F. (20 de agosto de 2020). «Urbanismo abre el plazo de alegaciones para el desarrollo de los terrenos de Repsol». Diario Sur. Recuperado de https://www.diariosur.es/malaga-capital/urbanismo-abre-plazo-20200819171745-nt.html
  • Jover, J., & Díaz-Parra, I. (2020). Gentrification, transnational gentrification and touristification in Seville, Spain. Urban Studies, 57(15), 3044–3059. https://doi.org/10.1177/0042098019857585
  • Klein, N. (2010). La doctrina del shock. El auge del capitalismo del desastre. Barcelona: Paidós.
  • La Opinión de Málaga (30 de diciembre de 2019). «La Costa del Sol supera 13 millones de visitantes en 2019». La Opinión de Málaga. Recuperado de https://www.laopiniondemalaga.es/malaga/2019/12/30/costa-sol-supera-13-millones-27666869.html
  • Lefebvre, H. (2017). El derecho a la ciudad. Madrid, España: Capitán Swing Libros. [1968]
  • Lefebvre, H. (2013). La producción del espacio. Madrid, España: Capitán Swing Libros. [1974]
  • Logan, J. R., & Molotch, H. L. (1987). Urban Fortunes: The Political Economy of Place. Los Ángeles: University of California Press.
  • López Padilla, M. D. (2020). Procesos actuales de turistificación en la ciudad de Málaga. Boletín de la Real Sociedad Geográfica, CLV, 107-140. https://www.boletinrsg.com/index.php/boletinrsg/article/view/104
  • Mansilla, J. (2021). El futuro de las ciudades turísticas tras la pandemia. En E. Cañada & I. Murray (Eds.), #Tourismpostcovid19 Turistificación confinada (pp. 159-163). Barcelona: Alba Sud.
  • Marín-Cots, P., Guevara-Plaza, A., & Navarro-Jurado, E. (2017). Renovación urbana y masificación turística en la ciudad antigua: pérdida de población y conflictos sociales. Ciudad y Territorio Estudios Territoriales 193, 49(1), 453–468. https://recyt.fecyt.es/index.php/CyTET/article/view/76572
  • Martínez, P. (23 de marzo de 2021). «El alcalde de Málaga defiende la llegada de turistas pese a las restricciones a la movilidad en la provincia». Diario Sur. Recuperado de https://www.diariosur.es/turismo/alcalde-malaga-defiende-llegada-turistas-restricciones-coronavirus-20210323182232-nt.html
  • Milano, C. (2018). Overtourism, Social Unrest and Tourismphobia. A controversial debate. PASOS. Revista de Turismo y Patrimonio Cultural, 18(3), 551–564. http://www.pasosonline.org/Publicados/16318/PS318_01.pdf
  • Ministerio de Sanidad (2021). Actualización nº 351. Enfermedad por el coronavirus (COVID-19). 12.04.2021. https://www.mscbs.gob.es/profesionales/saludPublica/ccayes/alertasActual/nCov/documentos/Actualizacion_223_COVID-19.pdf
  • Mundo, El (18 de abril de 2017). «Málaga presenta su marca como capital de museos». El Mundo. Recuperado de https://www.elmundo.es/andalucia/2017/04/18/58f63b1446163fbe378b4575.html
  • Murray, I., & Cañada, E. (2021). Turistificación confinada. En E. Cañada & I. Murray (Eds.), #Tourismpostcovid19 Turistificación confinada (pp. 14-80). Barcelona: Alba Sud.
  • Navarro-Jurado, E., Romero-Padilla, Y., Romero-Martínez, J. M., Serrano-Muñoz, E., Habegger, S., & Mora-Esteban, R. (2019). Growth machines and social movements in mature tourist destinations Costa del Sol-Málaga. Journal of Sustainable Tourism, 27(12), 1786–1803. https://doi.org/10.1080/09669582.2019.1677676
  • Nofre, J., Giordano, E., Eldridge, A., Martins, J. C., & Sequera, J. (2018). Tourism, nightlife and planning: challenges and opportunities for community liveability in La Barceloneta. Tourism Geographies, 20(3), 377–396. https://doi.org/10.1080/14616688.2017.1375972
  • Oklevik, O., Gössling, S., Hall, C. M., Steen Jacobsen, J. K., Grøtte, I. P., & Mccabe, S. (2019). Overtourism, optimisation, and destination performance indicators: a case study of activities in Fjord Norway. Journal of Sustainable Tourism, 27(12), 1804–1824. https://doi.org/10.1080/09669582.2018.1533020
  • Observatorio de Medio Ambiente Urbano (2020). Aproximación al turismo en málaga [proyecto Alter Eco de turismo sostenible]. http://static.omau-malaga.com/omau/subidas/archivos/1/2/8421/aproximacion-al-turismo-en-malaga-%28alter-eco%29_v5.pdf
  • Organización de las Naciones Unidas. (2020). Informe de políticas: La COVID-19 y la transformación del turismo. ONU-UNWTO, 30. https://www.un.org/sites/un2.un.org/files/policy_brief_covid-19_and_transforming_tourism_spanish.pdf
  • Perkumienė, D., & Pranskūnienė, R. (2019). Overtourism: Between the Right to Travel and Residents’ Rights. Sustainability, 11(7), 2138. https://doi.org/10.3390/su11072138
  • Prideaux, B., Thompson, M., & Pabel, A. (2020). Lessons from COVID-19 can prepare global tourism for the economic transformation needed to combat climate change. Tourism Geographies, 22(3), 667–678. https://doi.org/10.1080/14616688.2020.1762117
  • Ramis, M. (2021). Y después de todo esto, ¿qué? In E. Cañada & I. Murray (Eds.), #Tourismpostcovid19 Turistificación confinada (pp. 264-272). Barcelona: Alba Sud.
  • Romero-Padilla, Y., Cerezo-Medina, A., Navarro-Jurado, E., Romero-Martínez, J. M., & Guevara-Plaza, A. (2019). Conflicts in the tourist city from the perspective of local social movements. Boletín de La Asociación de Geógrafos Españoles, 83, 1–35. https://doi.org/10.21138/bage.2837
  • Romero-Padilla, Y., Romero-Martínez, J. M., & Navarro-Jurado, E. (2020). Reflexiones desde el post-crecimiento: ideas, estrategias y tácticas para el turismo post-covid-19. En L. M. Rondón García, L. Troitiño Torralba, & C. Mulet Forteza (Eds.), Turismo Post COVID-19. El turismo después de la pandemia global. Análisis, perspectivas y vías de recuperación (pp. 57-76). Ediciones Universidad Salamanca. https://doi.org/https://doi.org/10.14201/0AQ0296
  • Russo, A. P., & Scarnato, A. (2018). “Barcelona in common”: A new urban regime for the 21st-century tourist city? Journal of Urban Affairs, 40(4), 455–474. https://doi.org/10.1080/07352166.2017.1373023
  • Sánchez, N. (8 de mayo de 2020). «Un pueblo en el centro de Málaga». El País. Recuperado de https://elpais.com/espana/2020-05-07/un-pueblo-en-el-centro-de-malaga.html
  • Sánchez, N. (5 de febrero de 2021). «El vértigo de Málaga a su rascacielos». El País. Recuperado de https://elpais.com/economia/2021-02-04/el-vertigo-de-malaga-a-su-rascacielos.html
  • Soja, E. W. (2008). Postmetrópolis. Estudios críticos sobre ciudades y regiones. Madrid: Traficante de Sueños. https://www.traficantes.net/sites/default/files/pdfs/Postmetr%C3%B3polis-TdS.pdf
  • Trancoso González, A. (2018). Venice: The problem of overtourism and the impact of cruises. Investigaciones Regionales, 42, 35–51. https://investigacionesregionales.org/wp-content/uploads/sites/3/2019/01/03-TRANCOSO.pdf
  • Transforming Tourism Initiative (2020). Open Letter: COVID 19 – now is the time to transform tourism. http://www.transforming-tourism.org/fileadmin/baukaesten/sdg/downloads/Working_Programme/Open_Letter/Transforming_Tourism_Letter_to_UNWTO_01.pdf
  • Turismo y Planificación Costa del Sol (2021). Balance del año turístico 2020. Recuperado de www.costadelsolmalaga.org
  • United Nations World Tourism Organization (28 de enero de 2021). «2020: El peor año de la historia del turismo, con mil millones menos de llegadas internacionales». UNWTO. Recuperado de https://www.unwto.org/es/taxonomy/term/347
  • United Nations Word Tourism Organization (2018). “Overtourism”? - Understanding and Managing Urban Tourism Growth beyond Perceptions. https://www.e-unwto.org/doi/epdf/10.18111/9789284420070
  • Valdivielso, J., & Adrover, J. (2021). Turismocracia: la vulnerabilidad organizada. En E. Cañada & I. Murray (Eds.), #Tourismpostcovid19 Turistificación confinada (pp. 164-172). Barcelona: Alba Sud.
  • Vázquez, A. (14 de enero de 2021). «Más de 300 personalidades firman un manifiesto contra el rascacielos del Puerto». La Opinión de Málaga. Recuperado de https://www.laopiniondemalaga.es/malaga/2021/01/14/300-personalidades-firman-manifiesto-rascacielos-29297567.html