Managing overtourism in historic centers through demarketing

  1. Mendoza de Miguel, Sofía 1
  2. Calle Vaquero, Manuel de la 1
  3. Martínez Parra, Beatriz 1
  1. 1 Universidad Complutense de Madrid
    info

    Universidad Complutense de Madrid

    Madrid, España

    ROR 02p0gd045

Revista:
Investigaciones Turísticas

ISSN: 2174-5609

Año de publicación: 2023

Número: 25

Páginas: 196-219

Tipo: Artículo

DOI: 10.14198/INTURI.21487 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openRUA editor

Otras publicaciones en: Investigaciones Turísticas

Resumen

En los años previos a la eclosión de la pandemia de COVID 19 se asistió a un importante crecimiento de las llegadas de turistas, lo que provocó una serie de problemas que se englobaron en el término “overtourism”. La reducción de la presión turística se convirtió en un aspecto importante de la gestión de los centros históricos e implicó la adopción de distintas estrategias, entre ellas el demarketing. El objetivo de este trabajo es determinar la aportación de esta estrategia en el control del exceso de presión turística de los centros históricos de las ciudades españolas. Para ello, se han identificado y analizado las acciones de demarketing de Barcelona, Bilbao, Donostia-San Sebastián, Madrid, Santiago de Compostela, Sevilla y Valencia, a través del análisis de planes, folletos, webs de turismo y redes sociales. Si bien en todos estos destinos se han aplicado acciones puntuales de demarketing, especialmente aquellas relacionadas con objetivos de descentralización y diversificación, en general se aprecia un notable desaprovechamiento de sus posibilidades para la reducción de la presión turística de los centros históricos. De hecho, incluso en los momentos más intensos del overtourism, siguieron prevaleciendo modelos tradicionales de gestión turística orientados a la atracción indiferenciada de un mayor número de visitantes y a la promoción de atractivos turísticos patrimoniales aquejados de saturación.

Información de financiación

Esta investigación ha sido realizada en el marco de dos proyectos de I+D+i financiados por el gobierno español: PAITUR-Ciudad (CSO2016-75470-R; 2017-2020) y ADAPTATUR-Ciudad (PID2020-114186RB-C22; 2021-2024). También ha sido posible gracias al apoyo Ministerio de Ciencia, Innovación y Universidades mediante la Ayuda de investigación predoctoral FPU17/02402.

Financiadores

Referencias bibliográficas

  • Adie, B.A., Falk, M., y Savioli, M. (2020). Overtourism as a perceived threat to cultural heritage in Europe. Current Issues in Tourism, 23(14), 1737–1741. https://doi.org/10.1080/13683500.2019.1687661
  • Abbasian, S., On, G., y Arnautovic, D. (2020). Overtourism in Dubrovnik in the eyes of local tourism employees: A qualitatitve study. Cogent Social Sciences, 6(2), 1–14. https://doi.org/10.1080/23311886.220.1775944
  • Agyeiwaah, E. (2019). Over-tourism and sustainable consumption of resources through sharing: the role of government. International Journal of Tourism Cities, 6(1), 99–116. https://doi.org/10.1108/IJTC-06-2019-0078
  • Arias, A. (2018). Turisme i gentrificació: apunts desde Barcelona. Papers: Regió Metropolitana de Barcelona: Territori, Estratègies, Planejament, 60, pp. 130–139. https://raco.cat/index.php/PapersIERMB/article/view/339245
  • Ashworth, G. J., y Tunbridge, J. E. (1990). The Tourist-historic City. Belhaven Press.
  • Blanco Romero, A. y Blázquez Salom, M. (2019). Marchandisation touristique du logement et planification urbaine a Barcelone. Sud-Ouest Européen, 46, 9–22. https://doi.org/10.4000/soe.4568
  • Buhalis D., Wagner R. (2013) E-destinations: Global Best Practice in Tourism Technologies and Applications. In: Cantoni L., Xiang Z. (eds) Information and Communication Technologies in Tourism 2013. Springer, Berlin, Heidelberg https://doi.org/10.1007/978-3-642-36309-2_11
  • Çakar, K., y Uzut, S. (2020). Exploring the stakeholder’s role in sustainable degrowth within the context of tourist destination governance: the case of Istanbul, Turkey. Journal of Travel and Tourism Marketing. https://doi.org/10.1080/10548408.2020.1782307
  • Calle Vaquero, M. de la (2019). Turistificación de centros urbanos: clarificando el debate. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 83, 1–40. https://doi.org/10.21138/bage.2829
  • Calle Vaquero, M. de la y Ferreiro Calzada, E. (2021). Madrid. Del crecimiento a la contención turística (1997-2019). Reflexión a partir de los instrumentos de planeamiento y gestión urbanística. En M. de la Calle, V. Delgadillo, G. Jajamovich, T. Allis, M. Velasco y M. Pradel (Eds.), (In)justicias urbanas, ciudades (in)justas. Políticas urbanas, mercantilización y turistificación en ciudades de América Latina y España (pp. 239– 254). Madrid: Los Libros de la Catarata.
  • Calle Vaquero, M. de la, García Hernández, M., y Mendoza de Miguel, S (2021). Urban planning regulations for tourism in the context of overtourism. Applications in historic centres. Sustainability, 13(1), 1–21. https://doi.org/10.3390/su13010070
  • Capocchi, A., Vallone, C., Amaduzzi, A., y Pierotti, M. (2020). Is “overtourism” a new issue in tourism development or just a new term for an already known phenomenon? Current Issues in Tourism, 23(18), 2235–2239. https://doi.org/10.1080/13683500.2019.1638353
  • Caro, J.L., Luque, A., y Zayas, B. (2015). Nuevas tecnologías para la interpretación y promoción de los recursos turísticos culturales. Pasos: Revista de Turismo y Patrimonio Cultural, 13 (4), 931–945. https://doi.org/10.25145/j.pasos.2015.13.063
  • Cassell, M.K., y Deutsch, A.M. (2020). Urban challenges and the gig economy: How german cities cope with the rise of Airbnb. German Politics, 1–22. https://doi.org/10.1080/09644008.2020.1719072
  • Clements, M.A. (1989). Selecting tourist traffic by demarketing. Tourism Management, 10(2), 89–94. https://doi.org/https://doi.org/10.1016/0261-5177(89)90048-4
  • De Luca, G., Dastgerdi, A.S., Francini, C. y Liberatore, G. (2020). Sustainable cultural heritage planning and management of overtourism in art cities: Lessons from atlas world heritage. Sustainability, 12(9), 1–11. https://doi.org/10.3390/su12093929
  • Diaz-Parra, I. y Jover, J. (2021). Overtourism, place alienation and the right to the city: insights from the historic centre of Seville, Spain. Journal of Sustainable Tourism, 29(2–3), 158– 175. https://doi.org/10.1080/09669582.2020.1717504
  • Dodds, R., y Butler, R. (2019). Conclusions. En Dodds, R., y Butler, R. (Eds.), Overtourism: Issues, Realities and Solutions. (pp. 262-276). De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110607369-018
  • Dredge, D. 2017. “Overtourism" Old wine in new bottles? Recuperado de https://www.linkedin.com/pulse/overtourism-old-wine-new-bottles-dianne-dredge
  • Femenia-Serra, F., y Gretzel, U. (2020). Influencer Marketing for Tourism Destinations: Lessons from a Mature Destination. In Information and Communication Technologies in Tourism 2020 (pp. 65–78). https://doi.org/10.1007/978-3-030-36737-4
  • García Hernández, M. (2007). Entidades de planificación y gestión turística a escala local. El caso de las ciudades Patrimonio de la Humanidad de España. Cuadernos de Turismo, 20, 79–102. Recuperado de https://digitum.um.es/digitum/bitstream/10201/13089/1/2519853.pdf
  • García Hernández, M., Ivars Baidal, J., y Mendoza de Miguel, S. (2019). Overtourism in urban destinations: The myth of smart solutions. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 83, pp. 1–38. https://doi.org/10.21138/bage.2830
  • García Hernández, M., Calle Vaquero, M. de la, y Yubero, C. (2017). Cultural heritage and urban tourism: Historic city centres under pressure. Sustainability, 9(8). https://doi.org/10.3390/su9081346
  • Gottlieb, C. (2013). Residential Short-Term Rentals: Should local governments regulate the “Industry”? Planning and Environmental Law, 65(2), 4–9. https://doi.org/10.1080/15480755.2013.766496
  • Gretzel, U. (2019). The role of social media in creating and addressing overtourism. En R. Dodds y R. W. Butler (Eds.), Overtourism. Issues, realities and solutions (pp. 62–75). De Gruyter. https://doi.org/10.1515/9783110607369-005
  • Guizi, A., Breda, Z., y Costa, R. (2019). How are overtourism and host–guest relationships portrayed by the Portuguese print media? International Journal of Tourism Cities, 6(1), 215–232. https://doi.org/10.1108/IJTC-06-2019-0081
  • Hall, C.M., y Wood, K.J. (2021). Demarketing tourism for sustainability: Degrowing tourism or moving the deckchairs on the Titanic? Sustainability, 13(3), 1–15. https://doi.org/10.3390/su13031585
  • Kotler, P. y Levy, S. (1971). Demarketing, yes, demarketing. Harvard Business Review. Brands, Consumers, Symbols and Research, 49(3), 75–83. https://doi.org/10.4135/9781452231372.n7
  • Lambea Llop, N. (2017). A policy approach to the impact of tourist dwellings in condominiums and neighbourhoods in Barcelona. Urban Research and Practice, 10(1), 120–129. https://doi.org/10.1080/17535069.2017.1250522
  • Lopez, L., Pazos Otón, M., y Piñeriro Antelo, M. de los Á. (2019). ¿Existe overtourism en Santiago de Compostela? Contribuciones para un debate ya iniciado. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 83, 1–48. https://doi.org/https://doi.org/10.21138/bage.2825
  • Mansilla López, J. A. (2018). Vecinos en peligro de extinción. Turismo urbano, movimientos sociales y exclusión socioespacial en Barcelona. Pasos. Revista de Turismo y Patrimonio Cultural, 16(2), 279–296. https://doi.org/10.25145/j.pasos.2018.16.020
  • Martín-Consuegra, D., Molina Collado, A., y Esteban, Á. (2007). Análisis de los folletos de información turística: una aplicación a destinos nacionales mediante la investigación de mercados. Investigación y Marketing, 95(January), 47–54.
  • Mendoza de Miguel, S., Calle Vaquero, M. de la y García Hernández, M. (2018). Gestión de la saturación turística en destinos urbanos. En X. Somoza Medina (Ed.), De lugar geográfico a destino turístico. Análisis, planificación y gestión de los procesos de cambio generados por el turismo (pp. 257–286). León: Universidad de LeónMínguez, C., Piñeira, M.J. y Fernández-Tabales, A. (2019). Social vulnerability and touristification of historic centers. Sustainability, 11(16), 1–24. https://doi.org/10.3390/su11164478
  • Milano, C. (2018). Overtourism, malestar social y turismofobia. Un debate controvertido. Pasos. Revista de Turismo y Patrimonio Cultural, 18(3), 551–564. https://doi.org/10.25145/j.pasos.2018.16.041
  • Medway, D., Warnaby, G., y Dharni, S. (2011). Demarketing places: Rationales and strategies. Journal of Marketing Management, 27(1–2), 124–142. https://doi.org/10.1080/02672571003719096
  • Murzyn-Kupisz, M. y Holuj, D. (2020). Museums and coping with overtourism. Sustainability, 12(5). https://doi.org/10.3390/su12052054
  • Nieuwland, S., y van Melik, R. (2020). Regulating Airbnb: how cities deal with perceived negative externalities of short-term rentals. Current Issues in Tourism, 23(7). https://doi.org/10.1080/13683500.2018.1504899
  • Olokesusi, F., Agboola, G., Aina, C. y Ajayi, O. (2019). Evolution of Demarketing in the Tourism Industry and Implications for Sustainability. International Journal of Innovative Science and Research Technology, 4(10), 625–630.
  • Peeters, P., Gössling, S., Klijs, J., Milano, C., Novelli, M., Dijkmans, C., Eijgelaar, E., Hartman, S., Heslinga, J., Isaac, R., Mitas, O., Moretti, S., Nawijn, J., Papp, B., y Postma, A. (2018). Research for TRAN Committee-Overtourism: impact and possible policy responses. European Parliament, Policy Department for Structural and Cohesion Policies. https://doi.org/10.2861/919195
  • Postma, A., Koens, K. y Papp, B. (2020). Overtourism: Carrying capacity revisited. In J. A. Oskam (Ed.), The Overtourism Debate: NIMBY, Nuisance, Commodification (pp. 229–249). Emerald Publishing Limited. https://doi.org/10.1108/978-1-83867-487-820201015
  • Roland Berger GMBH. (2018). Protecting your city from overtourism. European city tourism study 2018. Recuperado de https://www.rolandberger.com/en/Insights/Publications/''Overtourism''-in-Europe'scities-Action-required-before-it's-too-late.html
  • UNWTO-WORLD TOURISM ORGANIZATION (2012). Global Report on City Tourism AM Reports. Madrid: UNWTO. Recuperado de http://dtxtq4w60xqpw.cloudfront.net/sites/all/files/pdf/am6_city_platma.pdf
  • UNWTO-WORLD TOURISM ORGANIZATION (2018). ‘Overtourism’? – Understanding and Managing Urban Tourism Growth beyond Perceptions. https://doi.org/10.18111/9789284420070
  • Velasco González, M., Herrero López, R., y López Sánchez, E. (2019). El orden del caos: la decisión del gobierno ante el problema del impacto del turismo en el centro urbano de Madrid. Boletín de la Asociación de Geógrafos Españoles, 83, pp. 1–42. https://doi.org/10.21138/bage.2832
  • von Briel, D. y Dolnicar, S. (2021). The evolution of Airbnb regulation An international longitudinal investigation 2008–2020. Annals of Tourism Research, 87 https://doi.org/10.1016/j.annals.2020.102983
  • Wall, G. (2020). From carrying capacity to overtourism: a perspective article. Tourism Review, 75(1), 212–215. https://doi.org/10.1108/TR-08-2019-0356
  • Weber, F., Stettler, J., Priskin, J., Rosenberg-Taufer, B., Ponnapureddy, S., Fux, S., Camp, M.-A. y Barth, M. (2017). Tourism Destinations under Pressure: Challenges and innovative solutions. Recuperado de https://static1.squarespace.com/static/56dacbc6d210b821510cf939/t/5906f320f7e0 ab75891c6e65/1493627704590/WTFL_study+2017_full+version.pdf
  • CONTRIBUCIONES DE LAS/LOS AUTORAS/RES Autor 1: ha trabajado en el marco teórico, ha desarrollado la metodología, ha recopilado la información de los casos y realizado el análisis empírico, y ha planteado los apartados de discusión y conclusiones. Autor 2: ha establecido los objetivos del artículo, ha trabajado en el marco teórico y ha perfilado discusión y conclusiones. Autor 3: ha recopilado información sobre los casos y ha realizado el análisis empírico sobre el que se ha basado el análisis de resultados.