Algunas notas sobre la relación entre transmisión manuscrita y carácter literario de las "regulae monachorum" de la Hispania visigoda

  1. Isabel Velázquez Soriano 1
  1. 1 Universidad Complutanse de Madrid
Revista:
Estudios clásicos

ISSN: 0014-1453

Año de publicación: 2022

Título del ejemplar: Manuscritos griegos y latinos: cuestiones abiertas, nuevas perspectivas

Número: 162

Páginas: 83-105

Tipo: Artículo

DOI: 10.48232/ECLAS.162.03 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Estudios clásicos

Resumen

En este artículo se parte de la hipótesis de que las denominadas reglas monásticas, además de ser originariamente textos normativos y de conducta se convierten en textos literarios de carácter didáctico, a veces exhortativo, que se incorporan en los denominados codices regularum y guardan estrechas relaciones intertextuales entre sí. Centrado el trabajo en las regulae monachorum de la Hispania de época visigoda, se defiende aquí que la transmisión de estos textos en codices regularum debe vincularse a su carácter literario y al alcance de la difusión y éxito de cada uno de ellos.

Referencias bibliográficas

  • ALLIES, N. (2009) TheMonastic Rules of Visigothic Iberia: A Study of Their Text and Language, Tesis doctoral, Birmingham, The University of Birmingham, Department of Theology and Religion, College of Arts and Law.
  • ARBESMANN, R. y HÜMPFNER, W. (1943) Jordani de Saxonia ordinis eremitarum S. Augustini, Liber Vitasfratrum, Nueva York, Cosmopolitan Science Art Service Co.
  • AMERBACH, J. (1494) Plura ac diversa divi Aurelii Augustini Sermonum opera videlicet, Basilea, Johann Amerbach.
  • AMORT, E. (1747) Vetus disciplina canonicorum regularium & saecularium critice et moraliter expensa, vol. I, Venecia, J. B. Recurti.
  • BANDINIUS, A. M. (1774) Catalogus codicum Latinorum bibliothecae Mediceae Laurentianae, vol. I, Florencia
  • BARATA DIAS, P. C. (2001) Regula Monastica Communis ou Exhortatio ad monachos? (séc. VII, Explicit) Problemática, Tradução. Comentário, Coimbra, Edições Colibri – Universidade de Coimbra.
  • BARATA DIAS, P. C. (2011) «A »Regula consensoria monachorum« e o seu acolhimento pelo monaquismo de inspiração agostiniana» en J. Martínez Gázquez, O. de la Cruz Palma y C. Ferrero Hernández (eds.) Estudios de Latín Medieval hispánico. Actas del V Congreso Internacional de Latín Medieval hispánico, Florencia, Sismel – Edizioni del Galluzzo, 41–51.
  • BISHKO, C. J. (1948) «The date and nature of the Spanish Consensoria monachorum», American Journal of Philology 69/4, 377–395.
  • BISHKO, C. J. (1967) «Episcopus sub Regula? or Episcopi sub Regula?: St. Fructuosus and the monasticized episcopate in the Peninsular West», Bracara Augusta 21, 63–84.
  • BONNERUE, P. (1999) Benedicti Ananiensis: Concordia Regularum, Turnhout, Brepols.
  • BREUL, I. DU (1601) Sancti Isidori Hispalensis episcopi Opera Omnia quae extant, París, Laurentio Somnium.
  • BRUYNE, D. DE (1908) «La Regula consensoria. Une règle des moines priscillianistes», Revue Bénédictine 25, 83–88.
  • CAMPOS RUIZ, J. y ROCA MELIÁ, I. (1971) Santos Padres Españoles II: San Leandro, san Isidoro, san Fructuoso. Reglas monásticas de la España visigoda. Los tres libros de las Sentencias, Madrid, Biblioteca de Autores Cristianos.
  • CANCELA CILLERUELO, Á. (2019) «BH MSS 97», en A. López Fonseca y M. Torres Santo Domingo (eds.) Catálogo de manuscritos medievales de la Biblioteca Histórica «Marqués de Valdecilla», Madrid, Universidad Complutense de Madrid, 451–456.
  • Catalogus codicum manuscriptorum bibliothecae Universitatis rheno-trajectinae (1887) vol. I, Utrecht, Kemink et Fil.
  • COXE, H. O. (1854) Catalogi codicum manuscriptorum Bibliothecae Bodleianae pars tertia codices Graecos et Latinos Canonicianos complectens, Quarto Catalogues, vol. III, Oxford, E Typographeo academico.
  • DÍAZ MARTÍNEZ, P. C. (2001) «Monasteries in a Peripheral Area: seventh-century Gallaecia», en M. de Jong y F. Theuws with C. van Rhijn (eds.) Topographies of Power in the Early Middle Ages, Leiden-Boston-Colonia, 329–359.
  • DÍAZ MARTÍNEZ P.C. (2011) «Regula communis: Monastic Space and Social Context», en H. Dey, E. Fentress (ed.) Western Monasticism ante Litteram. The Spaces of Monastic Observance in Late Antiquity and the Early Middle Ages, Turnhout, Brepols, 117–135.
  • DÍAZ MARTÍNEZ, P. C. (2015) «Visigothic Monasticism. Written Sources and Everday Life», en O. Delouis y M. Mossakowska-Gaubert (eds.) La vie quotidienne des moines en Orient et en Occident (IVe–Xe siècle), vol. I: L’État des Sources, Atenas, École Française d’Athènes, 337–351,
  • DÍAZ MARTÍNEZ, P. C. (2022) «Social Plurality and Monastic Diversity in Late Antique Hispania (Sixth to Eighth Century)», en A. I. Beach y I. Cochelin (eds.) The Cambridge History of Medieval Monasticism in the Latin West, Cambridge, Cambridge Univeristy Press, 337–351.
  • DÍAZ Y DÍAZ, M. C. (1963) «Aspectos de la tradición de la Regula Isidori», Studia Monastica 5/1, 27–57.
  • DÍAZ Y DÍAZ, M. C. (1965) «El manuscrito de Lérins de la Regula Isidori», Studia Monastica 7/2, 365–382.
  • DÍAZ Y DÍAZ, M.C. (1973) «De manuscritos visigóticos. Nuevos fragmentos en León», Archivos Leoneses 53 (León y su historia. Miscelánea histórica II), 57–97.
  • DÍAZ Y DÍAZ, M. C. (1992) «Las reglas monásticas españolas allende los Pirineos», en J. Fontaine y C. Pellistrandi (eds.)L’Europe héritière de l’Espagnewisigothique, Colloque international du C.N.R.S, Madrid, Casa de Velázquez, 159–175.
  • DIEM, A. (2020) The Pursuit of Salvation. Community, Space and Discipline in Early Medieval Monasticism: with a Critical Edition and Translation of the Regula cuiusdam ad uirgines, Turnhout, Brepols.
  • DIVJAK, J. (1974) Die handschriftliche Überlieferung der Werke des Heiligen Augustinus, Band IV: Spanien und Portugal, Viena, Verlag der österreichischen Akademie der Wissenschaften.
  • DOTTI, G. (1982) «I Codici Agostiniani della Biblioteca statale di Cremona», Augustiniana 32/3–4 , 392–424.
  • ERASMUS ROTERODAMUS (1528–1529) D. Aurelii Augustini Hipponensis episcopi omnium operum, Basilea, Froben.
  • FREIRE CAMANIEL, J. (1998) El monacato gallego en la alta Edad Media, 2 vols., A Coruña, Fundación Pedro Barrié de la Maza.
  • HALM, K., LAUBMANN, G. y MEYER, W. (1874) Catalogus codicum latinorum Bibliothecae Regiae Monacensis, vol. II/1: Codices num. 8101–10930 complectens, secundum Andreae Schmelleri indices, Múnich, Bibliotheca regia [reimp. (1968) Wiesbaden, Verlag Otto Harrassowitz].
  • HERWEGEN, I. (1907) Das Pactum des hl. Fruktuosus von Braga. Ein Beitrag zur Geschichte des suevisch-westgothischenMönchtums und seines Rechtes, Stuttgart, Ferdinand Enke [reimp. Amsterdam, P. Schippers, 1965].
  • HINZ, U. (1996) «Verzeichnis der mittelalterlichen Handschriften in Paderborn» en K. Hengst (ed.) Ein Jahrhundert Akademische Bibliothek Paderborn, Paderborn, H & S Verlag, 92–126.
  • HOLSTENIUS, L. y BROCKIE, M. (1759) Codex regularum monasticarum et canonicarum… collectus olim a S. Benedicto Ananiensi Abbate, Augsburgo, Sumptibus Ignatii Adami et Francisci Antonii Veith.
  • LEDOYEN, H. (1984) «La Regula Cassiani du Clm 28118 et la règle anonyme de l’Escorial a.I.13», Revue Bénédictine 94, 154–194.
  • LOEWE, G. y HARTEL, W. VON (1887) Biblioteca Patrum Latinorum Hispaniensis, vol. V/1, Viena, Carl Gerold’s sohn.
  • LUIS, P. DE (2001) «Estructura de la Regla de san Agustín», Estudios Agustinianos 36, 255–280.
  • MARTÍN-IGLESIAS, J. C. (2004) «Réflexions sur la tradition manuscrite de trois oeuvres d’Isidore de Séville: LeDenatura rerum, laRegulamonachorum et leDe origine Getarum, vandalorum, sueborum», Filologia mediolatina 11, 205–263.
  • MARTÍN-IGLESIAS, J. C. (2005) «Isidorus Hispalensis Ep. Regula Monachorum», en P. Chiesa y L. Castaldi (eds.) La trasmissione dei testi latini del Medioevo. Mediaeval Latin Texts and their Transmission. Te.Tra.2., Florencia, 379–386.
  • MARTÍN-IGLESIAS, J.C. (2008) «Un nuevo manuscrito de la Regula monachorum (CPL 1868) de Isidoro de Sevilla: Roma, BU Alessandrina, 97», Scriptorium 62, 108–112.
  • MARTÍN-IGLESIAS, J. C. (2011) Reglas monásticas. Estudio crítico, Biblioteca Virtual Ignacio Larramendi de Polígrafos, Madrid, Fundación Larramendi.
  • MECKELNBORG, C. (1998) Mittelalterliche Handschriften im Landeshauptarchiv Koblenz, Band 1.Die nichtarchivischenHandschriften der Signaturengruppe Best. 701 Nr. 1–190, ergänzt durch die im Görres-Gymnasium Koblenz aufbewahrten Handschriften A, B und C, Wiesbaden, Harrassowitz.
  • MIGNE, J.-P. (1844–1855) (ed.), Patrologiae Cursus Completus. Series Latina, 221 vols., París, apud J. P. Migne editorem (Indices, ibidem, 1862–1865).
  • MUNDÓ MARCET, A. (1957) «Il monachesimo nella Penisola Iberica fino al sec. VII», en Il monachesimo nell’alto medioevo e la formazione della civiltà occidentale, IV Settimane di Studio del Centro italiano di Studi sull’alto medioevo (Spoleto 8–14 aprile 1956), Spoleto, Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, 73–117.
  • MUNDÓ MARCET, A. (1967) «Las Reglas monásticas latinas del siglo VI y la “lectio divina”», Studia monastica 9/2, 229–255.
  • MUNDÓ MARCET, A. (1982) «I Corpora e i Codices regularum nella tradizione codicologica delle regole monastiche», en Atti del 7º Congresso internazionale di Studi sull’alto medioevo (Norcia-Subiaco-Cassino-Montecassino, 29 settembre – 5 ottobre 1980), vol. II, Spoleto, Centro Italiano di Studi sull’Alto Medioevo, 477–520.
  • PÉREZ DE URBEL, J. (1934) Los monjes españoles en la Edad Media, Madrid, Ancla, 2 vols.
  • SIEGWART, J. (1965) Die Consuetudines des Augustiner-Chorherrenstiftes Marbach Im Elsass, Friburgo, Universidad de Friburgo.
  • VEGA, A. C. (1946) «Una adaptación de la Informatio Regularis de S. Agustín anterior al siglo IX para unas vírgenes españolas. Contribución a un Corpus Regularum», Miscellanea Giovanni Mercati 11, Ciudad del Vaticano, Biblioteca Apostólica Vaticana, [reimp. 1973], 34–56.
  • VELÁZQUEZ ARENAS, J. (1979) Leandro de Sevilla. De la instrucción de las vírgenes y desprecio del mundo. Traducción, estudio y notas, Madrid, Fundación Universitaria Española, 1979.
  • VELÁZQUEZ SORIANO, I. (2006) «Reflexiones en torno a la formación de un corpus regularum de época visigoda», Antigüedad y Cristianismo 23, 531–567.
  • VELÁZQUEZ SORIANO, I. (2021) «Glosas de Antonio Agustín en un manuscrito de la Regula monachorum de Isidoro de Sevilla» en M. A. Coronel Ramos y R. Hernández Pérez (coords.) Priscorum Interpres. Homenaje al profesor Jaime Siles (= Studia Philologica Valentina 22, Anejo 2), 657–668.
  • VERHEIJEN, J. (1953) «La Regula Sancti Augustini», Vigiliae Christianae, 7.1, 27–56.
  • VERHEIJEN, J. (1967) La Règle de saint Augustin, París, Études Augustiniennes, 2 vols.
  • VOGÜÉ, A. DE (1985a) Les Règles monastiques anciennes (400–700), Turnhout, Brepols.
  • VOGÜÉ, A. DE (1985b) «La Regula Cassiani. Sa destination et ses rapports avec le monachisme fructuosien», Revue Bénédictine 95/3–4, 185–231
  • VOGÜÉ, A. DE (1988–2008) Histoire littéraire du mouvement monastique dans l’Antiquité, París, Éditions du Cerf.
  • VOGÜÉ, A. DE (2007) Histoire littéraire du mouvement monastique dans l’Antiquité, vol. XI/1: Le monachisme latin. La Gaule franque et l’Espagne wisigothique (VIe–VIIe), París, Éditions du Cerf.
  • WINTER, U., SCHIPKE, R. y HEYDECK, K. (2021) Erwerbungen von 1997 bis 2021, Berlín, Staatsbibliothek zu Berlin.