Libros del Viejo Mundo para casos del Nuevo. Alonso de la Vera Cruz, lectoruso y anotación del libro impreso en los conventos misioneros novohispanos

  1. Egío García, José Luis 1
  2. Iñigo Silva, Andrés 2
  1. 1 Universidad Complutense de Madrid
    info

    Universidad Complutense de Madrid

    Madrid, España

    ROR 02p0gd045

  2. 2 Universidad Nacional Autónoma de México
    info

    Universidad Nacional Autónoma de México

    Ciudad de México, México

    ROR https://ror.org/01tmp8f25

Revista:
Revista de Indias

ISSN: 0034-8341 1988-3188

Año de publicación: 2023

Volumen: 83

Número: 289

Páginas: 589-621

Tipo: Artículo

DOI: 10.3989/REVINDIAS.2023.027 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Revista de Indias

Resumen

Tras subrayar el papel fundamental que ocuparon las bibliotecas conventuales en los conventos misioneros americanos, el artículo se concentra en la figura de un lector y anotador de libros muy particular, el fraile agustino Alonso de la Vera Cruz, organizador de algunas de las primeras bibliotecas en el Nuevo Mundo. Se identifican y estudian, por primera vez, diversos libros con los que trabajó en Tiripetío (Michoacán) y otros conventos novohispanos, caracterizando y clasificando sus abundantes marginalia. Este análisis nos permite, a su vez, seguir al detalle la transición entre la lectura, la anotación y la escritura, entendidas como partes de complejos procesos de traducción cultural de criterios normativos.

Información de financiación

Referencias bibliográficas

  • Arias Montano, Benito, Humanae salutis monumenta, Amberes, Christophe Plantin, 1571a.
  • Arias Montano, Benito, Commentaria in duodecim prophetas, Amberes, Christophe Plantin, 1571b.
  • Arias Montano, Benito, De optimo imperio, Amberes, Christophe Plantin, 1583.
  • Basalenque, Diego, Historia de la provincia de San Nicolás de Tolentino de Michoacán, del orden de N. P. S. Augustín, México, Viuda de Bernardo Calderón, 1673.
  • Bécares Botas, Vicente, Arias Montano y Plantino: el libro flamenco en la España de Felipe II, León, Universidad de León, 1999.
  • Blair, Ann M., Too Much to Know. Managing Scholarly Information Before the Modern Age, New Haven, Yale University Press, 2010.
  • Bouza, Fernando, Corre manuscrito. Una historia cultural del Siglo de Oro, Madrid, Marcial Pons, 2001.
  • Burke, Peter, “Cultures of Translation in Early Modern Europe”, Peter Burke y Ronnie Po-Chia Hsia (eds.), Cultural translation in Early Modern Europe, Cambridge,
  • Cambridge University Press, 2007: 7-38.
  • Burrus, Ernest J., (ed.), The Writings of Alonso de la Vera Cruz, 5 vols, Roma / San Luis, Jesuit Historical Institute / St. Louis University, 1968-1976.
  • Carrillo Cázares, Alberto, Vasco de Quiroga: la pasión por el derecho. El pleito con la Orden de San Agustín (1558-1562), Zamora, Colmich, 2003.
  • Clemente, Claudio, Musei sive Bibliothecae tam privatae quam publicae extructio, instructio, cura, usus, libri IV, Lyon, Jacques Prost, 1635.
  • Comenius, Jan Amos, Orbis sensualium pictus, Menston, The Scolar Press Limited, 1970 [1659].
  • Covarrubias, Sebastián de, Tesoro de la lengua castellana o española, Madrid, Luis Sánchez, 1611.
  • Driedo, Johannes, De ecclesiasticis scripturis et dogmatibus libri IV, Lovaina, Barthélemy de Grave, 1533.
  • Duve, Thomas, “European Legal History – Concepts, Methods, Challenges”, Thomas Duve (ed.), Entanglements in Legal History: Conceptual Approaches, Frankfurt am Main, Max Planck Institute for European Legal History, 2014: 29-66.
  • Duve, Thomas, Danwerth, Otto (eds.), Knowledge of the Pragmatici: Legal and Moral Theological Literature and the Formation of Early Modern Ibero-America, Leiden / Boston, Brill, 2020.
  • Egío García, José Luis, “Producing normative knowledge between Salamanca and Michoacán: Alonso de la Vera Cruz and the rocky road of marriage”, Thomas Duve, José Luis Egío García y Christiane Birr (eds.), The School of Salamanca: A Case of Global Knowledge Production, Leiden / Boston, Brill, 2021a: 335-398.
  • Egío García, José Luis, “En torno a una copia inédita de la primera edición frustrada de la Summa sacramentorum (1541). El epitomizador Tomás de Chaves y la circulación manuscrita de las lecciones de Francisco de Vitoria In IV Sent”, Bajo Palabra, 2a época, 26 (Madrid, 2021b): 75-106.
  • Egío García, José Luis, “Los manuales de Alonso de la Vera Cruz y la Universidad de México del siglo XVI: enseñando teología y artes desde una perspectiva misionera”, Revista de História da Sociedade e da Cultura, 22 (Coimbra, 2022): 11-46.
  • Eguiara y Eguren, Juan José, Biblioteca Mexicana, México, Universidad Nacional Autónoma de México, 1986.
  • Eisengrein, Wilhelm, Centenarii XVI: continentes descriptionem rerum memorabilium, in orthodoxa et apostolica Christi ecclesia gestarum, Ingolstadt, Weissenhorn, 1566.
  • Eisengrein, Wilhelm, Centenarii XVI: continentes descriptionem rerum memorabilium, in orthodoxa et apostolica Christi ecclesia gestarum, Ingolstadt, Weissenhorn, 1568.
  • Ennis, Arthur, “Fray Alonso de la Vera Cruz, O. S. A. (1507-1584) A Study of his Life and his Contribution to the Religious and Intellectual Affairs of Early Mexico (continuation)”, Augustiniana, 7 (Heverlee, 1957): 149-195.
  • Erasmo de Rotterdam, De copia verborum ac rerum, en: Erasmo de Rotterdam, Opera omnia, vol. 6, Amsterdam, North-Holland, 1988.
  • Escobar, Matías de, Americana Thebaida, Morelia, Universidad Michoacana, 2008.
  • Eusebio de Cesarea, Ecclesiastica Historia, Basilea, Herederos de Episcopius, 1570.
  • Florentius, Hadrianus, Quaestiones in quartum sententiarum praesertim circa Sacramenta, París, Herederos de Josse Bade, 1518, Ejemplar Museo Regional Michoacano, 56948–9.
  • Foljanty, Lena, “Legal Transfers as Processes of Cultural Translation: on the Consequences of a Metaphor”, Max Planck Institute for European Legal History Research Paper Series, 09 (Frankfurt am Main, 2015): 1-18.
  • Genebrard, Gilbert, Chronographia in duos libros distincta, prior est de rebus veteris populi, Lovaina, John Fowler, 1570.
  • González González, Enrique, “Fray Alonso de la Veracruz, contra las reformas tridentinas: el Compendium privilegiorum pro novo orbe indico”, María del Pilar Martínez López-Cano y Francisco Javier Cervantes Bello (eds.), Reformas y resistencias en la Iglesia novohispana, México / Puebla, Universidad Nacional Autónoma de México/Benemérita Universidad Autónoma de Puebla, 2014: 77-110.
  • González González, Enrique y Gutiérrez Rodríguez, Víctor, “Los catedráticos novohispanos y sus libros. Tres bibliotecas universitarias del siglo XVI”, Andrea Romano (ed.), Dalla lectura all’e- learning, Bolonia, Clueb, 2015a: 83-102.
  • González González, Enrique y Gutiérrez Rodríguez, Víctor, “Una biblioteca de latinidad para indios caciques: Santa Cruz de Tlatelolco (México, s. XVI)”, Gian Carlo Angelozzi, María Teresa Guerrini y Giuseppe Olmi (eds.), Università e formazione dei ceti dirigenti, Bolonia, Bologna University Press, 2015b: 199-224.
  • Grijalva, Juan de, Crónica de la orden de N. P. S. Agustín en las provincias de Nueva España, México, [Juan Ruiz], 1624.
  • Grindley, Carl James, “Reading Piers Plowman C-Text Annotations: Notes Toward the Classification of printed and Written Marginalia in Texts from the British Isles 1300-1641”, Kathryn Kerby-Fulton y Maidie Hilmo (eds.), The Medieval Professional Reader at Work, Victoria, University of Victoria Press, 2001: 73-141.
  • Herrero Sánchez, Cristina, La biblioteca de los obispos de Murcia, Murcia, Universidad de Murcia, 1995.
  • Horolanus, Johannes, Calendarium ecclesiasticum recognitum Ioannis Horolani, Amberes, Christophe Plantin, 1569.
  • Iñigo Silva, Andrés, “Vestigia lectorum: hacia una taxonomía de la marginalia”, Isabel Galina Russell, Laurette Godinas y Marina Garone Gravier (eds.), Del ductus al XML. Recorridos por las edades del libro, México, Universidad Nacional Autónoma de México, 2022: 193-223.
  • Jackson, Heather J., “Marginalia and Authorship”, Oxford Handbooks Online, Oxford, Oxford University Press, 2016.
  • Jaramillo Escutia, Roberto, “La academia agustina novohispana: estudios y magisterios. Siglos XVI y XVII”, Organización de Agustinos de Latinoamérica, 3: IV (México, 2014): 1-20.
  • Jardine, Lisa y Grafton, Anthony, “«Studied for action»: How Gabriel Harvey Read His Livy”, Past & Present, 129 (Oxford, 1990): 30-78.
  • Kromer, Marcin, Martini Cromeri Monachus, sive Colloquiorum de religione libri quatuor, Colonia, Maternus Cholinus, 1568.
  • La Bigne, Marguerin de, Bibliothecae sanctorum patrum appendix, París, Michel Sonnius, 1597. Lactancio, Opera, Amberes, Plantin, 1570.
  • Lafaye, Jacques, Por amor al griego. La nación europea, señorío humanista (siglos XIV-XVII), México, Fondo de Cultura Económica, 2005.
  • Lazcano, Rafael, Fray Alonso de Veracruz (1507-1584). Misionero del saber y protector de indios, Madrid, Revista Agustiniana, 2007.
  • Lundberg, Magnus, Unificación y conflicto. La gestión episcopal de Alonso de Montúfar, O. P., Arzobispo de México, 1554-1572, Zamora, Colmich, 2009.
  • Manrique Figueroa, César, El libro flamenco para lectores novohispanos. Una historia internacional de comercio y consumo libresco, México, Universidad Nacional Autónoma de México-Instituto de Investigaciones Bibliográficas, 2019.
  • Marcelli Sánchez, Jessica, “Apuntes para la historia del libro en Nueva Galicia. La introducción de las ediciones europeas en el Nuevo Mundo”, Letras Históricas, 24 (Guadalajara, 2020): 11-27.
  • Méndez, Juan Bautista, Crónica de la Provincia de Santiago de México de la Orden de Predicadores, (1521-1564), México, Porrúa, [c. 1698] 1993.
  • Mercator, Gerard, Chronologia, Colonia, Herederos de Arnold Birckmann, 1569.
  • Molanus, Johannes, Calendarium ecclesiasticum Iohannis Molani, Amberes, Christophe Plantin, 1570.
  • Moulton, Ian Frederick, “Introduction”, Ian Frederick Moulton (ed.), Reading and Literacy in the Middle Ages and Renaissance, Turnhout, Brepols, 2004: xi-xviii.
  • Ortelius, Abraham, Theatrum Orbis Terrarum, Amberes, Egidio Coppens van Diest, 1570.
  • Pavón Romero, Armando y Ramírez González, Clara Inés, El catedrático novohispano: oficio y burocracia en el siglo xvi, México, Universidad Nacional Autónoma
  • Quijano, Francisco, “Las fuentes del pensamiento político de Alonso de la Veracruz. Autoridades en el tratado De dominio infidelium et iusto bello”, Libro Anual del ISEE, 14 (México, 2012): 13-43.
  • Ramírez González, Clara Inés, “Alonso de la Veracruz en la Universidad de Salamanca: entre el tomismo de Vitoria y el nominalismo de Martínez Silíceo”, Salmanticenses, 54 (Salamanca, 2007): 635-652.
  • Rayón Valpuesta, Pedro, La biblioteca del Colegio de los Jesuitas en Bilbao durante el Antiguo Régimen, Madrid, Universidad Nacional de Educación a Distancia, 2015.
  • Rubial García, Antonio, “Fray Alonso de la Veracruz, agustino. Individualidad y corporativismo en la Nueva España del siglo XVI”, Carolina Ponce Hernández (ed.), Innovación y tradición en Fray Alonso de la Veracruz, México, Universidad Nacional Autónoma de México, 2007: 79-101.
  • Rueda Ramírez, Pedro, “La circulación de libros entre el viejo y el nuevo mundo en la Sevilla de finales del siglo XVI y comienzos del siglo XVII”, Cuadernos de Historia Moderna, 22 (Madrid, 1999), 79-105.
  • Sambucus, Joannes, Emblemata, Amberes, Plantin, 1564.
  • Sherman, William H., “What Did Renaissance Readers Write in Their Books?”, Jennifer Andersen y Elizabeth Sauer (eds.), Books and Readers in Early Modern England. Material Studies, Pennsylvania, University of Pennsylvania Press, 2002.
  • Sherman, William H., Used Books: Marking Readers in Renaissance England, Philadelphia, University of Pennsylvania Press, 2008.
  • Tesauro, Emanuele, Il cannocchiale aristotelico, Torino, Bartolomeo Zavatta, 1670.
  • Tiletanus, Jodocus Ravensteyn, Confessionis editae a ministris Antwerpiensibus confutatio, Lovaina, Peter Zangrius, 1567.
  • Tiletanus, Jodocus Ravensteyn, Catholicae confutationis profanae illius et pestilentis confessionis […] contra varias et inanes cavillationes Mathiae Flacii Illyrici Apologia seu Defensio, Lovaina, Peter Zangrius, 1568a.
  • Tiletanus, Jodocus Ravensteyn, Apologiae seu Defensionis decretorum sacrosancti concilii Tridentini […] Pars I, Lovaina, Peter Zangrius, 1568b.
  • Tiletanus, Jodocus Ravensteyn, Apologiae seu defensionis decretorum sacrosancti Concilii Tridentini [...]: pars altera, Lovaina, Peter Zangrius, 1570.
  • Van Der Linden (Lindanus), Wilhem Damasz, Apologeticum ad Germanos, Amberes, Plantin, 1569.
  • Vera Cruz, Alonso de la, Recognitio summularum, México, Juan Pablos, 1554a.
  • Vera Cruz, Alonso de la, Dialectica resolutio, México, Juan Pablos, 1554b.
  • Vera Cruz, Alonso de la, Speculum coniugiorum, México, Juan Pablos, 1556.
  • Vera Cruz, Alonso de la, Phisica speculatio, México, Juan Pablos, 1557.
  • Vitoria, Francisco de, De matrimonio, Francisco de Vitoria, Relectiones theologicae XII, Tomus I, Lyon, Jacques Boyer, 1557: 426-487.
  • Vitoria, Francisco de y Chaves, Tomás de, Summa sacramentorum ecclesiae, Valladolid, Sebastián Martínez, 1561.
  • Vives, Juan Luis, “Pedagogía pueril (De ratione studii puerilis). Carta II”, Juan Luis
  • Vives, Obras completas, vol. 2, Madrid, Aguilar, 1948: 317-335.
  • Whitaker, Elaine E., “A Collaboration of Readers: Categorization of the Annotations in Copies of Caxton’s Royal Book”, Text, 7 (Bloomington, 1994): 233-242.
  • Whitney, Geoffrey, A Choice of Emblems and other devices, Leiden, Plantin, 1586.
  • Yhmoff Cabrera, Jesús, Catálogo de los impresos europeos del siglo xvi que custodia la Biblioteca Nacional, 3 vols., México, Universidad Nacional Autónoma de México, 1996.