Importações orientais de época romana-republicana em Monte Molião (Lagos, Portugal)

  1. Elisa de Sousa 1
  2. Francisco B. Gomes 2
  3. Ana Margarida Arruda 1
  4. Carlos Pereira 2
  1. 1 Universidade de Lisboa, Uniarq - Centro de Arqueologia
  2. 2 Universidade de Lisboa, Uniarq - Centro de Arqueologia / Fundação para a Ciência e a Tecnologia
Revista:
Archivo español de arqueología

ISSN: 0066-6742

Año de publicación: 2022

Volumen: 95

Tipo: Artículo

DOI: 10.3989/AESPA.095.022.08 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openAcceso abierto editor

Otras publicaciones en: Archivo español de arqueología

Resumen

As intervenções arqueológicas realizadas no Monte Molião (Lagos, Portugal) proporcionaram um pequeno conjunto de materiais importados do Mediterrâneo Oriental. Trata-se, concretamente, de taças helenísticas com decoração a molde e de terra sigillata oriental A, que totalizam 18 fragmentos. Na maioria dos casos, estes exemplares surgem em contextos conservados de cronologia romano-republicana, especificamente entre 125 e 50/25 a. C., revelando a adopção de tradições helenísticas relacionadas com o consumo de líquidos e talvez até a existência de uma particular procura de vasos esteticamente mais apelativos. Apesar de ser um conjunto quantitativamente diminuto, assume uma particular relevância para o alargamento e compreensão da escala de distribuição destes produtos no litoral atlântico.

Referencias bibliográficas

  • Aramburu-Zabala, F. J. (2021). Ses Païsses (Artà, Mallorca). Cerámicas a torno no anfóricas. Documento on-line disponível em https://www.academia.edu/46920376/SES_PA%C3%8FSSES_Art%C3%A0_Mallorca_CER%C3%81MICAS_A_TORNO_NO_ANF%C3%93RICAS (Consultado a 05/06/2021).
  • Aranegui, C. (Ed.) (2005). Lixus-2 Ladera Sur. Excavaciones arqueológicas marroco-españolas en la colonia fenicia. Campañas 2000-2003. Valencia: Universidad de Valencia.
  • Arasa i Gil, F. (1987). Lesera: (La Moleta dels Frares, El Forcall): estudi sobre la romanització a la comarca dels Ports. Castellón: Diputación de Castellón.
  • Arévalo, A. e Bernal, D. (Eds.) (2007). Las cetariae de Baelo Claudia. Avance de las investigaciones arqueológicasen el barrio meridional (2000-2004). Cádiz: Junta de Andalucía / Universidad de Cádiz.
  • Arribas Trías, G. (1959). “Cerámica de Megara en Pollentia, La Alcudia (Mallorca)”. Archivo Español de Arqueología, XXXII, pp. 84-92
  • Arruda, A. M., Pereira, C. e Sousa, E. (2020). “Laccobriga: estruturas romanas de Monte Molião (Lagos, Portugal)”. Em: Pizzo, A. (Ed.), La arquitectura doméstica urbana de la Lusitania romana. Mérida: IAM, pp. 183-194.
  • Arruda, A. M., Pereira, C., Sousa, E. e Varandas, D. (2020). “Artefactos metálicos do Monte Molião (Lagos, Portugal): os elementos de indumentária de época romana”. Saguntum, 52, pp. 117-133.
  • Arruda, A. M. e Sousa, E. (2013). “Ânforas Republicanas de Monte Molião (Lagos, Algarve, Portugal)”. Spal, 22, pp. 101-141.
  • Arruda, A., Sousa, E., Bargão, P. e Lourenço, P. (2008). “Monte Molião (Lagos): Resultados de um projecto em curso”. Xelb, 8, pp. 161-192.
  • Bargão, P. (2006). As importações anfóricas do Mediterrâneo durante a época romana republicana na Alcáçova de Santarém. Tese de Mestrado, Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa.
  • Beltrán Lloris, M. (1979). El poblado ibérico de Castillejo de La Romana (La Puebla de Híjar, Teruel). Madrid: Ministerio de Cultura.
  • Beltrán Lloris, M. (1990). Guía de la cerámica romana. Zaragoza: Pórtico.
  • Bernal Casasola, D., Puppo, P., Portillo Sotelo, J. L., Díaz, J. J. e Lavado Florido, M. L. (2019). “Una copa jonio/efesia de cerámica helenística con relieves firmada por Gorgias en la Bahía de Cádiz”. Boletín Ex Officina Hispana, 10, pp. 31-35.
  • Bertone, S. (1989). “Ceramica ellenistica decorata a rilievo a Populonia”. Rassegna di Archeologia, 8, pp. 225-231.
  • Blech, M., Camps, J. e Vallespir, A. (1978). “Eine reliefschale aus Mallorca”. Madrider Mitteilungen, 19, pp. 231-237.
  • Bolufer Marqués, J. e Ribera, A. (1995). “Dos casos de poblament romà (litoral/interior) al País Valencià: La Vall de Xàbia - La Vall Dels Alforins”. Em: Jorge, V. O. (Ed.), 1.º Congresso de Arqueologia Peninsular. Porto: ADECAP, vol. 5, pp. 293-320.
  • Cabrera, P. (1978-1979). “La cerámica helenística de relieves de Cartagena”. Cuadernos de Prehistoria y Arqueología, 5-6, pp. 81-104.
  • Cabrera, P. (2004a). “Vasos cerámicos de importación de lujo del Mediterráneo oriental y central”. Em: Olmos, R. e Rouillard, P., eds., La vajilla ibérica en época helenística (siglos IV-III al cambio de era). Madrid: Casa de Velázquez, pp. 5-17.
  • Cabrera, P. (2004b). “La cerámica helenística de relieves de La Alcudia (Elche)”. Em: Tortosa Rocamora, T. (Ed.). El yacimiento de La Alcudia (Elche, Alicante): pasado y presente de un enclave ibérico. Madrid: CSIC, pp. 55-70.
  • Campos Carrasco, J. M. (1986). Excavaciones arqueológicas en la ciudad de Sevilla. El origen prerromano y la Hispalis romana. Sevilla: Monte de Piedad y Caja de Ahorros de Sevilla.
  • Camps, J. e Vallespir, A. (1998). Excavacions a Santa Ponça, Mallorca. El Turó de les Abeilles. Palma de Mallorca: Consell de Mallorca.
  • Cerdá, D. (1980). La nave romano-republicana de la colonia de Sant Jordi. Palma de Mallorca: Cort.
  • Cerdá, D. (2002). Bocchoris. El món clàssic a la badia de Pollença. Palma de Mallorca: Consell de Mallorca.
  • Chávez Álvarez, M. E. (2000). Análisis del territorio durante la ocupación protohistórica y romana en la depresión de Vera y valle del río Almanzora, Almería. Tese de Doutoramento, Universidad de La Laguna.
  • Dias, V. (2010). A cerâmica campaniense de Monte Molião. Tese de Mestrado, Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa.
  • Espinosa Ruiz, A. e Marcos González, A. (2014). “Los materiales muebles”. Em : Rouillard, P., Espinosa Ruiz, A. e Moratalla Jávega, J. (Coords.). Villajoyosa antique (Alicante, Espagne): territoire et topographie: le sanctuaire de La Malladeta. Madrid: Casa de Velázquez, pp. 108-155.
  • Fernández de Aviles, A. (1956). “Cuenco megárico de Ibiza en el Museo Arqueológico de Madrid”. Em: Actas del Ier Congreso de Estudios Clásicos. Madrid: Sociedad Española de Estudios Clásicos, pp. 296-300.
  • Fernández de Aviles, A. (1957). “Cerâmica “de Megara” em Espanha. A propósito de um projecto de catálogo”. Revista de Guimarães, 67, pp. 47-54.
  • Filipe, V. (2018). Olisipo, o grande porto da fachada atlântica. Economia e comércio entre a República e o Principado. Tese de Doutoramento, Faculdade de Letras da Universidade de Lisboa.
  • García Cano, C., García Cano, J. M. e Ruiz Valdera, E. (1989). “Las cerámicas campanienses de la necrópolis ibérica del Cabecico del Tesoro (Verdolay, Murcia)”. Verdolay, 1, pp. 117-187.
  • García Vargas, E. A. e García Fernández, F. J. (2009). “Romanización y consumo: cambios y continuidades en los contextos cerámicos de Hispalis en épocas turdetana y romano-republicana”. Spal, 18, pp. 131-165.
  • Gomes, J. (2016). Ossonoba entre a Idade do Ferro e Roma. Estudo de cerâmica de tradição púnico-turdetana do sítio do Quintal da Judiciária, Faro (séculos III-I a.C.). Tese de mestrado, Universidade do Algarve.
  • Gutiérrez López, J. M., Reinoso del Río, M. C., Giles Pacheco, F. e Finlayson, C. (2001). “Nuevos estudios sobre el santuario de Gorham’s Cave (Gibraltar)”. Almoraima, 25, pp. 13-30.
  • Hayes, J.W. (1985). “Sigillate orientali”. Em: Atlante delle Forme Ceramiche II. Roma: Istituto della Enciclopedia Italiana, pp. 1-96.
  • Hayes, J.W. (2001). “Les sigillées orientales”. Em: Lévêque, P. e Morel, J. P. (Eds.). Céramiques hellénistiques et romaines III. Paris: Diffusion Belles Lettres, pp. 145-160.
  • Jaeggi, O. (1999). Der Hellenismus auf der Iberischen Halbinsel : Studien zur iberischen Kunst und Kultur : das Beispiel eines Rezeptionsvorgangs. Darmstadt: Philipp von Zabern.
  • Jiménez Sancho, Á. (2002). “Excavación en C/ Abades 41-43 (Sevilla); del siglo III A.C. al siglo IV”. Romula, I, pp. 125-150.
  • Lara Vives, G. (2004-2005). “Cerámicas helenísticas de relieves en La Alcudia (Elche, Alicante)”. Lucentum, XXIII-XXIV, pp. 105-126.
  • Lara Vives, G., Mendiola Tébar, E. M. e López Seguí, E. (2009). “Un cuenco de cerámica helenística de relieves procedente de la villa romana Huerta Del Paturro (Cartagena)”. Mastia, 8, pp. 35-41.
  • Laumonier, A. (1962). “Bols hellénistiques à reliefs en Espagne”. Revue des Études Anciennes, 64 1-2, pp. 43-47.
  • Laumonier, A. (1977). La céramique hellénistique à reliefs. I Les ateliers “ioniens”. París: École Francaise d’Athenes et Rome.
  • Leotta, M. C. (2017). La ceramica ellenistica a rilievo dell’Italia centrale. Produzione e diffusione. Roma: Scienze e Lettere.
  • Malfitana, D. (2011). “The view from the material culture assemblage of Late Republican Sicily”. Journal of Roman Archaeology, Supplementary Series, 83, pp. 185-201.
  • Malfitana, D., Poblome, J. e Lund, J. (2005). “Eastern Sigillata A in Italy. A socio-economic evaluation”. BABESCH, 80, pp. 199-212.
  • Martínez Alcalde, M. (1999). “Excavación arqueológica en la zona de La Alberca (Lorca, Murcia). Un horno alfarero de los siglos VII-VI a.C. y un centro comercial y militar de época tardopúnica y romana”. In: Memorias de Arqueología de la Región de Murcia, 14, pp. 213-260.
  • Montesinos i Martínez, J. (1983). “Constatación de cerámica Helenística de relieves en Valentia”. Arse, 18, pp. 367-371.
  • Murray, M. A. (1934). Cambridge Excavations in Minorca. Sa Torreta. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Murray, M.A. (1938). Cambridge Excavations in Minorca. Trapucó, Part II. Cambridge: Cambridge University Press.
  • Nicolás, J. de (1983). “Romanización de Menorca”. Em: Geografía e Historia de Menorca, Tomo IV. Ciudadela: Vicente Colom Rosselló Editor, pp. 201-283.
  • Pellicer Catalán, M. e Schüle, W. (1966). El Cerro del Real (Galera, Granada). El corte estratigráfico IX. Madrid: Ministerio de Educación Nacional.
  • Pereira, T., Alves, C. e Sousa, E. (2015). “Metallic artifacts from the outside area of Monte Molião (Lagos, Portugal)”. Em: Álvarez, J. M., Nogales, T. e Rodà, I. (Eds.). Actas del XVIII Congreso Internacional de Arqueología Clásica, vol. 2. Mérida: Museo Nacional de Arte Romano, pp. 1751-1755.
  • Pereira, C. e Arruda, A. M. (2016). “As lucernas romanas do Monte Molião (Lagos, Portugal)”. Spal, 25, pp. 149-181.
  • Pérez Ballester, J. (1983). “Cerámicas helenísticas del Mediterráneo Oriental en Cartagena”. Em: Crónica del XVI Congreso Arqueológico Nacional. Zaragoza: Universidad de Zaragoza, pp. 519-532.
  • Pérez Ballester, J. (1994). “Asociaciones de laginos, boles helenísticos de relieves y ánforas rodias em contextos mediterrâneos (siglos II y I a.C.)”. Em: Iberos y griegos: lecturas desde la diversidade. Huelva: Diputación Provincial, pp. 345-365.
  • Pérez Ballester, J. (2012). “Sobre cerámicas Helenísticas en Iberia / Hispania. Significado y funcionalidad”. Archivo Español de Arqueología, 85, pp. 65-78.
  • Pérez-Malumbres Landa, A. (2012). “Contextos comerciales de la transición de la Malaka fenicia a la romana en los solares de Calle Granada, 57-61”. In: Mora Serrano, B. e Cruz Andreotti, G. (Eds.). La etapa neopúnica en Hispania y el Mediterráneo centro occidental: identidades compartidas. Sevilha: Universidad, pp. 361-390.
  • Pierobon, R. (1985). “La ceramica e la vita della città: le coppe a rilievo ellenistiche”. Bollettino d´Arte, 31-32, pp. 83-92.
  • Puppo, G. (1995). Le coppe megaresi in Italia. Roma: L’Érma di Bretschneider.
  • Ramon Torres, J. (1991). Las ánforas púnicas de Ibiza. Ibiza: Museo Arqueológico de Ibiza y Formentera.
  • Ramos Fernández, R. (1978). “Un vaso de tipo “megárico” del Portus Illicitanus”. Item, 3, pp. 87-88.
  • Riesco García, F. J. (2010). “La presencia romana en el territorio de Rota”. Em: Gutiérrez López, J. M. (Ed.). De la Prehistoria a La Rábita y la villa: arqueología de Rota y la Bahía de Cádiz. Cádiz: Fundación Alcalde Zoilo Ruiz Mateos, pp. 149-172.
  • Rogl, C. (2014). “Mouldmade Relief Bowls from Ephesos - The Current State of Research”. Em: Guldage Bilder, P. e Lawall, M. L. (Eds.). Pottery, peoples and places. Study and interpretation of Late Hellenistic Pottery. Aarhus: Aarhus University Press, pp. 113-139.
  • Rotroff, S. (2006). “The introduction of the Moldmade bowl revisited”. Hesperia, 75, pp. 357-378.
  • Sánchez López, H. e Orfila Pons, M. (2015). “Boles helenísticos con relieves a molde en el santuario de Calescoves (Menorca)”. Spal, 24, pp. 237-249.
  • Schmid, S. G. (2014). “Imported Mould Made Bowls from Ensérune (France) and the Long Distance Trade in the Hellenistic Mediterranean”. Em: Η ́ Επιστημονικη Συναντηση για την Ελληνιστικη Κεραμικη. Atenas: Ταμειο Αρχαιολογικων Πορων και Απαλλοτριωσεων Διευθυνση Δημοσιευματων, pp. 181-192.
  • Semeraro, G. (2005). “Per un approccio contestuale alla lettura delle immagni. Le ceramiche a rilievo di Hierapolis di Frigia”. Mélanges de l’École Française de Rome. Antiquité, 117/1, pp. 83-98.
  • Sepúlveda, E., Faria, J. C. e Faria, M. (2000). “Cerâmicas romanas do lado ocidental do Castelo de Alcácer do Sal, 1: terra sigillata”. Revista Portuguesa de Arqueologia, 3/2, pp. 119-150.
  • Silva, R. B., Pimenta, J. e Mendes, H. (2013). “A terra sigillata do acampamento militar romano de Alto dos Cacos (Almeirim)”. Em: Arqueologia em Portugal. Lisboa: Associação dos Arqueólogos Portugueses, pp. 775-783.
  • Sousa, E. (2021). “As taças helenísticas com decoração a molde”. Em: Silva, C. T. da e Soares, J. (Eds.). O Castro de Chibanes na Conquista Romana. Intervenções Arqueológicas de 1996 a 2017. Setúbal: MAEDS, pp. 105-108.
  • Sousa, E., Alves, C. e Pereira, T. (2016). “O conjunto anfórico da urbanização do Moleão, Lagos (Portugal)”. Em: Járrega, R. e Berni, P. (Eds.). Amphorae ex Hispania: paisajes de producción y consumo. Tarragona: ICAC, pp. 464-478.
  • Sousa, E. e Arruda, A. M. (2013). “A cerâmica de tipo Kuass de Monte Molião (Lagos)”. Em: Arqueologia em Portugal. 150 anos. Actas do I Congresso da Associação dos Arqueólogos Portugueses. Lisboa: Associação dos Arqueólogos Portugueses, pp. 651-659.
  • Sousa, E. e Arruda, A. M. (2014a). “Italics and Hispanics in Southwest Iberia in the Dawn of the Roman-Republican period: the common ware of Monte Molião (Lagos, Portugal)”. Em: Rei Cretariae Romanae Fautorum Acta 43. Bonn: Rei Cretariae Romanae Fautores, pp. 663-670.
  • Sousa, E. e Arruda, A. M. (2014b). “A cerâmica comum romano-republicana de Monte Molião (Lagos)”. Onuba. 2, pp. 55-90.
  • Sousa, E. e Arruda, A. M. (2018). “A cerâmica de paredes finas de Monte Molião (Lagos, Portugal)”. Cuadernos de Prehistoria y Arqueología, 44, pp. 201-226.
  • Sousa, E. e Pereira, T. (2021). “A cerâmica comum”. Em: Silva, C. T. da e Soares, J. (Eds.). O Castro de Chibanes na Conquista Romana. Intervenções Arqueológicas de 1996 a 2017. Setúbal: MAEDS, pp. 149-228.
  • Sousa, E., Pereira, T. e Alves, C. (2015). “Novos dados sobre a ocupação romano-republicana do Algarve Ocidental: cerâmica comum e outros objectos da Urbanização do Moleão (Lagos, Portugal)”. Conimbriga, 54, pp. 81-132.
  • Sousa, E., Pereira, C. e Arruda, A. M. (2019). “O serviço de mesa de época romana republicana de Monte Molião (Lagos, Portugal)”. Em: Coll Conesa, J. (Coord.). OPERA FICTILES Estudios transversales sobre cerámicas antiguas de la Península Ibérica. Madrid: Ediciones de la Ergástula, vol. 2, pp. 357-368.
  • Sousa, E. e Serra, M. (2006). “Resultados das intervenções arqueológicas realizadas na zona de protecção do Monte Molião (Lagos)”. Xelb, 6-1, pp. 5-20.
  • Sousa, E., Silva, I., Pereira, C. e Arruda, A. M. (no prelo). “Evidências dos primeiros contactos com o mundo romano em Monte Molião (Lagos, Portugal)”. Actas del V Congreso Internacional SECAH.
  • Tordera Guarinos, F. F. (1991). “Boles helenísticos en relieve en el poblado de «El Monastil»”. Alebus, 1, pp. 9-32.
  • Vázquez Paz, J. e Gethsemaní Pérez-Aguilar, L. (2018). “Importaciones de vajilla de mesa y cocina en Caura y su entorno inmediato entre el Alto Imperio Romano y la Antigüedad Tardía”. Em: Escacena Carrasco, J. L., Gómez Peña, Á. e Gethsemaní Pérez-Aguilar, L. (Eds.). Caura. Arqueología en el Estuario del Guadalquivir. Sevilla: Universidad de Sevilla, pp. 323-338.
  • Vegas, M. (1953-1954). “Dos vasos megáricos de Ampurias”. Ampurias, 15, pp. 352-355.
  • Vegas, M. (1955-1956). “Fragmento de molde megárico de Ampurias”. Ampurias, 17, pp. 252-253.
  • Viegas, C. (2003). A terra sigillata da Alcáçova de Santarém. Cerâmica, economia e comércio. Lisboa: Instituto Português de Arqueologia.
  • Viegas, C. (2011). A ocupação romana do Algarve - estudo do povoamento e economia do Algarve central e oriental no período romano. Lisboa: Centro de Arqueologia da Universidade de Lisboa.
  • Viegas, C. (2014). “Terra sigillata imports in Salacia (Alcácer do Sal, Portugal)”. Em: Rei Cretariae Romanae Favtorvm Acta 43. Bonn: Rei Cretariae Romanae Fautores, pp. 755-764.
  • Viegas, C. (2019). “Terra sigillata trade in Mesas do Castelinho (Almodôvar-Portugal): pattern of imports and contextual data in southern Lusitania”. Spal, 28-1, pp. 97-129.