A fortuna de "Historia Troiana" petrista (BMP ms. 558). Notas sobre a súa xénese, procendencia e vicisitudes

  1. Pichel Gotérrez, Ricardo
Zeitschrift:
Madrygal: Revista de estudios gallegos

ISSN: 1138-9664

Datum der Publikation: 2012

Nummer: 15

Seiten: 119-130

Art: Artikel

DOI: 10.5209/REV_MADR.2012.V15.39200 DIALNET GOOGLE SCHOLAR lock_openOpen Access editor

Andere Publikationen in: Madrygal: Revista de estudios gallegos

Zusammenfassung

Neste traballo presentamos algúns aspectos relacionados coa xénese, a procedencia e a historia externa do ms. 558 da Biblioteca Menéndez Pelayo, coñecido como a Historia Troiana �bilingüe� (séc. XIV) por combinar de xeito independente o castelán e o galego na súa redacción final. Trátase dun manuscrito en orixe castelán encargado polo rei Pedro I de Castela cara a finais da década dos 60 que, tras unha importante deterioración, sería restaurado e completado en galego pouco despois (ca. 1369-171) baixo o mecenado de Nuno Freire de Andrade, Mestre da Orde de Cristo portuguesa. O contexto socio-político e cultural que condicionou a xénese desta obra (tanto na súa versión primixenia castelá como na recreación híbrida galego-castelá que hoxe conservamos), xunto coas vicisitudes polas que pasou o manuscrito desde finais da Idade Media até a súa incorporación na valiosa colección documental de D. Marcelino Menéndez Pelayo a finais do séc. XIX, serán os puntos principais de análise neste artigo.

Bibliographische Referenzen

  • ANDRÉS, Gregorio de (1986): “La dispersión de la valiosa colección bibliográfica y documental de la casa de Altamira”, Hispania. Revista española de historia, t. 46, nº 164, pp. 587-635.
  • ARTIGAS [FERRANDO], Miguel (1930): Catálogo de los manuscritos de la Biblioteca Menéndez y Pelayo. Santander: Talleres tipográficos J. Martínez.
  • ARTIGAS [FERRANDO], Miguel e SÁNCHEZ REYES, Enrique (1957): Catálogos de la Biblioteca de Menéndez Pelayo. Primera parte: manuscritos. Santander: Cuerpo Facultativo de Archiveros, Bibliotecarios y Arqueólogos y Sociedad Menéndez Pelayo.
  • BECEIRO PITA, Isabel (1982): “La Biblioteca del conde de Benavente a mediados del siglo XV y su relación con las mentalidades y usos nobiliarios de la época”, En la España medieval, nº 2 (En memoria de Salvador de Moxó. I), pp. 135-146.
  • BECEIRO PITA, Isabel (2007): “Los libros que pertenecieron a los condes de Benavente entre 1434 y 1530”, en I. Beceiro Pita, Libros, lectores y bibliotecas en la España medieval. Murcia: Nausícaä (Col. Medievalia, nº 2), pp. 437-487 (Reed. de Hispania. Revista Española de Historia, vol. 43, nº 154 (1983), pp. [237]-280).
  • CASAS RIGALL, Juan (1999): La Materia de Troya en las letras romances del siglo XIII hispano. Santiago de Compostela: Universidade.
  • CASTRO ÁLVAREZ, Carlos de (2002): “Sobre el eslabón perdido y los parientes cercanos de Fernán Pérez de Andrade o Boo”, Cátedra. Revista Eumesa de Estudios, nº 9, pp. 59-68.
  • CASTRO ÁLVAREZ, Carlos de e LÓPEZ SANGIL, José Luis (2000): Cátedra. Revista Eumesa de Estudios, nº 7, pp. 189-216.
  • CÁTEDRA, Pedro M. (2002): Nobleza y lectura en tiempos de Felipe II. La biblioteca de don Alonso Osorio Marqués de Astorga. Valladolid: Consejería de Educación y Cultura.
  • CID NOÉ, Paul (1945): Pedro Vindel. Historia de una librería (1865-1921). Madrid: Talleres Tipográficos de Góngora.
  • CORREA ARIAS, José Francisco (2004): Fernán Pérez de Andrade, o Bóo. Mentalidade e realidade social. Noia (A Coruña): Toxosoutos (Serie Trivium nº 12).
  • CORREA ARIAS, José Francisco (2009a): A Casa de Andrade (1160-1540). Nobreza, mentalidade e ideoloxía na Galicia baixomedieval. Noia (A Coruña): Toxosoutos (Serie Trivium nº 34).
  • CORREA ARIAS, José Francisco (2009b): “O simbólico e o imaxinario do mundo señorial: os Andrade”, Cátedra. Revista Eumesa de Estudios, nº 16, pp. 59-98.
  • D’AMBRUOSO, Claudia (2007): “Per una edizione critica della Crónica Troyana promossa da Alfonso XI”, Troianalexandrina, nº 7, pp. 9-143.
  • D’AMBRUOSO, Claudia (2009): “Sulle relazioni testuali fra il manoscrito G della Crónica Troiana ed i testimoni della Versión de Alfonso XI”, Troianalexandrina, nº 9, pp. 17-32.
  • D’AMBRUOSO, Claudia (2010): “Sobre las relaciones textuales y lingüísticas entre la Crónica Troiana gallega y la Versión de Alfonso XI”, en J. M. Fradejas Lebrero e M. J. Díez Garretas (eds.), Actas del XIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval. In memoriam Allan Deyermond. Valladolid: Universidad / Ayuntamiento, vol. 2, pp. [633]-645.
  • D’AMBRUOSO, Claudia (2012): Edición crítica y estudio de la Crónica Troyana promovida por Alfonso XI. Tese de doutoramento inédita. Santiago de Compostela: Universidade (Dpto. de Literatura Española, Teoría da literatura e Lingüística Xeral).
  • DUARTE, Luís Miguel (2008): “Lealdade, pero a quen? A nobreza galega en Portugal no século XIV”, en C. Baliñas Pérez et alii (eds.), O Condado de Lemos na Idade Media (I Simposio de Historia en Terra de Lemos). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Consellaría de Innovación e Industria, Dirección Xeral de Turismo, pp. [131]-152.
  • ELSDON, James Harold (19623): The library of the Counts of Benavente. Michigan: Ann Arbor, University Microfilms.
  • ERIAS MARTÍNEZ, Alfredo (1991): “Xente da Baixa idade Media (III). Sancha Rodríguez, muller de Andrade, e Nuño Freire, Mestre de Christus”, Anuario Brigantino, nº 32, pp. 309-322.
  • ERIAS MARTÍNEZ, Alfredo (2009): “Vinganza heráldica contra Fernán Pérez de Andrade”, Anuario Brigantino, nº 14, pp. 185-222.
  • FERNANDES, Fátima Regina (1999-2000): “Os Castro galegos en Portugal. Um perfil de nobreza itinerante”, Fundación para la Historia de España (Argentina), nº 2, pp. 135-154.
  • FERNANDES, Fátima Regina (2000): “Os exiliados castelhanos no reinado de Fernando I de Portugal”, En la España Medieval, nº 23, pp. 101-115.
  • FERNÁNDEZ DE TALAYA, Mª Teresa (2006): “El Palacio de Altamira”, en Mª Teresa Fernández de Talaya (eda., trad. Pilar Benítez), Palacio de Altamira. Madrid: Instituto Europeo di Design, pp. 24-69.
  • GARCÍA ORO, José (1987): Galicia en los siglos XIV-XV. I. Galicia Señorial. El señorío. La Iglesia. La Corona. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.
  • GARCÍA ORO, José (1999): Galicia na Baixa Idade Media. Igrexa, señorío e nobreza. Noia (A Coruña): Toxosoutos (Serie Trivium).
  • GARCÍA SOLALINDE, Antonio (1916): “Las versiones españolas del Roman de Troie”, Revista de Filología Española, nº 3, pp. 130-135.
  • GONZÁLEZ DE AMEZÚA Y MAYO, Agustín (1941): Epistolario de Lope de Vega Carpio. III. Madrid: Artes Gráficas Aldus.
  • GONZÁLEZ PASCUAL, Marcelino (2000): Manuscritos anteriores a 1500 de la Biblioteca de Menéndez Pelayo. Tres estudios y catálogo. Santander: Concejalía de Cultura.
  • LÓPEZ CARREIRA, Anselmo (2008a2 [2005]): O Reino medieval de Galicia. Contribución a unha historia política. Vigo: Promocións Culturais Galegas.
  • LÓPEZ CARREIRA, Anselmo (2008b): “Os Castro: unha alternativa atlantista na Galicia do s. XIV”, en C. Baliñas Pérez et alii (eds.), O Condado de Lemos na Idade Media (I Simposio de Historia en Terra de Lemos). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Consallería de Innovación e Industria, Dirección Xeral de Turismo, pp. [57]-112.
  • LÓPEZ MIRA, Álvaro Xosé (2012): “Galicia e Portugal: retallos da nosa historia común”, Madrygal. Revista de Estudios Gallegos, nº 15 (no prelo).
  • LORENZO, Ramón (1982): “Correccións á edición da Historia Troyana de Parker”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía, nº 9, pp. 253-290.
  • LORENZO, Ramón (1985): Crónica Troiana. Introducción e texto. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.
  • LORENZO, Ramón (1993): “Crónica Troiana”, en Giulia Lanciani e Giuseppe Tavani (eds.), Dicionário da literatura medieval galega e portuguesa. Lisboa: Ed. Caminho, pp. 192-193.
  • LORENZO, Ramón (2000): “Prosa medieval”, en Mercedes Brea (coord.), Galicia. Literatura. A Idade Media. A Coruña: Hércules de Ediciones, pp. 402-5.
  • LORENZO, Ramón (2002): “La interconexión de Castilla, Galicia y Portugal en la confección de las crónicas medievales y en la transmisión de textos literarios”, Revista de Filología Románica, nº 19, pp. 93-123.
  • MARIÑO PAZ, Ramón (19992): Historia da lingua galega. Santiago de Compostela: Sotelo Blanco.
  • MARIÑO PAZ, Ramón (2008): Historia de la lengua gallega. Muenchen: Lincom Europa.
  • MARTÍNEZ SALAZAR, Andrés e RODRÍGUEZ, Manuel R. (1900): Crónica troyana. Códice gallego del siglo XIV de la Biblioteca Nacional de Madrid (apuntamentos gramaticais e vocabulario de M. R. Rodríguez). A Coruña: Imprenta de la Casa de la Misericordia.
  • MOLINA NAVARRO, Gabriel (1924): Libreros y editores de Madrid durante cincuenta años (1874-1924). Recopilación hecha por Gabriel Molina Navarro con motivo de celebrar sus bodas de oro en el Comercio de Librería. Madrid: Impr. Estanislao Maestre Herrera.
  • OLIVERA SERRANO, César (2005): Beatriz de Portugal. La pugna dinástica Avís-Trastámara. Santiago de Compostela: CSIC Instituto de Estudios Gallegos “Padre Sarmiento” (Cuadernos de Estudios Gallegos, anexo).
  • PARDO DE GUEVARA Y VALDÉS, Eduardo José (2000): Los señores de Galicia. Tenentes y condes de Lemos en la Edad Media, 2 vols. A Coruña: Fundación Pedro Barrié de la Maza.
  • PARDO DE GUEVARA Y VALDÉS, Eduardo José (2008): “Dos Castro aos Henríquez e os Osorio. Prestixio, poder e memoria xenealóxica”, en C. Baliñas Pérez et alii (eds.), O Condado de Lemos na Idade Media (I Simposio de Historia en Terra de Lemos). Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, Consellaría de Innovación e Industria, Dirección Xeral de Turismo, pp. [131]-152.
  • PARKER, Kelvin M. (1975): Historia Troyana. Santiago de Compostela: Consejo Superior de Investigaciones Científicas / Instituto Padre Sarmiento de Estudios Gallegos.
  • PENA, Xosé Ramón (2002): Historia da literatura medieval galego-portuguesa. Santiago de Compostela: Sotelo Edicións.
  • PICHEL GOTÉRREZ, Ricardo (2010a): “A peregrinaxe das versións galegas do ciclo clásico na Idade Media”, en Esther Corral Díaz (eda.), In marsupiis peregrinorum. La circulación de textos e imágenes alrededor del Camino de Santiago en la Edad Media. Firenze: Sismel / Edizioni del Galluzzo, pp. 439-454.
  • PICHEL GOTÉRREZ, Ricardo (2010b): “La circulación de la materia de Troya en la baja Edad Media y su reflejo en las letras gallegas: aproximación al testimonio de la Historia Troiana (BMP 558)”, en Francisco Bautista Pérez e Jimena Gamba Corradine (eds.), Estudios sobre la Edad Media, el Renacimiento y la tem- prana Modernidad. San Millán de la Cogolla: La SEMYR El SEMYR CiLengua, pp. 331-345.
  • PICHEL GOTÉRREZ, Ricardo (2010c): “A prosa medieval galega á luz do testemuño da Historia Troiana (ms. 558 BMP). Apuntamentos codicolóxicos”, en J. M. Fradejas Lebrero e M. J. Díez Garretas (eds.), Actas del XIII Congreso Internacional de la Asociación Hispánica de Literatura Medieval. In memoriam Allan Deyermond. Valladolid: Universidad / Ayuntamiento, vol. 2, pp. [1515]-1530.
  • PICHEL GOTÉRREZ, Ricardo (2011): “A edición íntegra da General Estoria de Afonso X o Sabio (coord. Pedro SánchezPrieto Borja, 2009, 10 vols.)”, Verba. Anuario Galego de Filoloxía, nº 38, pp. 351-365.
  • PICHEL GOTÉRREZ, Ricardo (2012a): “Contribución a la codicología de manuscritos hispánicos trecentistas. Evolución y alteraciones fasciculares de la Historia Troiana (BMP ms. 558)”, en A. Castro Correa et alii (eds.), Learning From The Past: Methodological Considerations on Studies of Antiquity and Middle Ages. Oxford: British Archaeological Reports International Series (S2412), pp. 412-417.
  • PICHEL GOTÉRREZ, Ricardo (2012b): “Tradición, (re)tradución e reformulación da General Estoria e na Estoria de Troya afonsinas á luz dun testemuño indirecto do séc. XIV”, e-Spania. Revue Interdisciplinaire d’études hispaniques médiévales et modernes, nº 13 (xuño), texto en liña (URL: http://espania.revues.org/21124), DOI: 10.4000/e-spania.21124.
  • PICHEL GOTÉRREZ, Ricardo (2012c): “Aproximación a un testimonio indirecto (BMP ms. 558) de la sección troyana de la General Estoria”, en Actas del III Congreso Internacional de la SEMYR (no prelo).
  • PICHEL GOTÉRREZ, Ricardo (2012d): A Historia Troiana (BMP ms. 558). Edición e estudo histórico-filolóxico. Tese de doutoramento (en preparación). Santiago de Compostela: Universidade (Facultade de Filoloxía).
  • REVUELTA SAÑUDO, Manuel (ed.) (1982-1991): Marcelino Menéndez Pelayo. Epistolario (1868-1912), 23 vols. Madrid: Fundación Universitaria Española (ed. dixital en 2008, Alicante: Biblioteca Virtual Miguel de Cervantes).
  • REVUELTA SAÑUDO, Manuel, FERNÁNDEZ LERA, Rosa e REY SAYAGUÉS, Andrés del (1994): CatálogoInventario de los manuscritos y papeles de la Biblioteca de Menéndez Pelayo. Segunda parte. Santander: Gráficas Resma.
  • RODRÍGUEZ, José Luís (1999): “De castelhano para galego-português: as traduções medievais”, en R. Álvarez Blanzo e D. Vilavedra (eds.), Cinguidos por unha arela común. Homenaxe ó profesor Xesús Alonso Montero. Santiago de Compostela: Universidade, Servizo de Publicacións e Intercambio Científico, vol. 2, pp. 1285-1299.
  • RODRÍGUEZ PORTO, Rosa Mª (2006): Introdución al estudio de la Crónica Troyana de Alfonso XI: cultura libraria y libros iluminados en Castilla (1284-1369). Santiago de Compostela: Universidade (tese de licenciatura inédita).
  • RODRÍGUEZ PORTO, Rosa Mª (2008): “El territorio del códice. Presencias, resistencias e incertidumbres”, Revista de Poética Medieval, nº 20, pp. 127-162.
  • RODRÍGUEZ PORTO, Rosa Mª (2009): “Horizonte literario y artístico de la Corona de Castilla ca. 1350”, en R. Alcoy i Pedrós (ed.), El Trecento en obres. Art de Catalunya i d’Europa al segle XIV, Barcelona: Universitat, pp. 405-15.
  • RODRÍGUEZ PORTO, Rosa Mª (2012): Thesaurum. La Crónica Troyana de Alfonso XI (Escorial h.I.6) y los libros iluminados de la monarquía castellana (1284-1369). Tese de doutoramento inédita. Santiago de Compostela: Universidade (Facultade de Historia da Arte), 2 vols.
  • SCHIFF, Mario (1905): La Bibliothèque du Marquis de Santillane (études publiée sous les suspices du Minitére de l’Instruction Publique). Paris : Emile Bouillon.
  • SILVA, João Pedro Morgado da (2010): A Ordem de Cristo durante o Mestrado de D. Nuno Rodrigues Freire de Andrade (1357-1372). Dissertação de Mestrado em História Medieval. Lisboa: Universidade.
  • VAAMONDE LORES, César (1936): “De monetaria gallega”, Boletín de la Academia Gallega, ano XXXI, nº 262 (marzo), pp. 249-261.
  • VALVERDE, José A. (2009): Anotaciones al Libro de la montería del rey Alfonso XI (ed. José Antonio de la Fuente Freyre). Salamanca: Ediciones de la Universidad.
  • VARELA CAMPOS, Paz (1993-1994): “Acercamiento al estudio de la nobleza gallega como promotora de obras artísticas. Los Andrade en el señorío de Pontedeume (ss. XIV-XVI)”, Brigantium, nº 8, pp. 151-164.
  • VÁZQUEZ, Mª Jesús (1990): “Aportación al estudio de la nobleza gallega en el medievo. La Casa de Andrade”, Estudios Mindonienses, nº 6, pp. [797]-820.
  • VÁZQUEZ REI, Antonio (1994): “Un gallego del siglo XIV Maestre de la Orden de Cristo de Portugal”, en A. Vázquez Rei, Crónicas Nedenses y otros temas (ed. Mª J. López Pérez). Neda (A Coruña): Concello, pp. 255-260.
  • ZOLTAN, V. H. (1991): “Los Andrade. Una bibliografía histórica”, Anuario Brigantino, nº 14, pp. 167- 184.